اهمیت بهره‌برداری از انرژی زمین‌گرمایی دماوند

توجه دولت ایران به استفاده از انرژی های تجدیدپذیر به ویژه انرژی های بادی، خورشیدی و زمین گرمایی است و با توجه به تحولات اخیر در زمینه انرژی زمین گرمایی، سرمایه گذاران زیادی در کشور به سرمایه گذاری در این نوع انرژی علاقه مند شده اند. مطالعات زمین گرمایی در ایران در سال 1354 با همکاری وزارت نیرو و شرکت ایتالیایی ENEL آغاز شد. مطالعات اولیه حاکی از پتانسیل تولید برق زمین گرمایی در چهار منطقه شمال ایران (به ترتیب خوی ماکو، سبلان، سهند و دماوند در استان‌های آذربایجان غربی، اردبیل، آذربایجان شرقی و تهران) بود. در حال حاضر توسعه گرمایش زمین گرمایی به دلیل افزایش تحقیقات و رشد صنعت در کشور سرعت گرفته است. دماوندا یک آتشفشان چینه‌ای کواترنر با ارتفاع 5610 متر است. توده آتشفشانی (حدود 400 کیلومتر مکعب) یکی از بزرگ‌ترین توده‌های شناخته شده در خشکی است و از جریان‌های گدازه‌ای آندزیتی-تراکیتی تراکیا و نهشته‌های آذرآواری بر روی چین‌های رانش فعال البرز مرکزی تشکیل شده است. اگرچه آخرین فعالیت ماگمایی دماوندا 7300 سال پیش آغاز شد، اما فعالیت لرزه‌ای چشمه‌های آب گرم کناره‌ها و انتشار دود و بخار – فومارول – در قله نشان از فعالیت آن دارد. بنابراین دماوند همچنان فعال و بالقوه خطرناک است. مطالعات اخیر نشان می دهد که آتشفشان دماوند به طور فعال در حال تغییر شکل است و در معرض ریزش های احتمالی، ریزش بهمن و گل و لای است. در بهار و تابستان 2016، کناره های آتشفشان شاهد افزایش فعالیت و انتشار دود از قله و همچنین زلزله هایی با بزرگی 2 تا 3 بود. هیچ شواهدی از فوران های 1000 سال گذشته وجود ندارد. این آتشفشان مرکز ماگماتیسم با منشا تکتونیکی و خروج ماگما از ناحیه انتقال کششی لیتوسفر است. مخروط فعلی (دماوند جوان) بیش از 600 کیلوگرم بر روی یک ساختمان فرسوده قدیمی تر و کوچکتر ساخته شده است. فعالیت دماوندا با فوران گدازه های تراکی آندزیتی به صورت شعاعی از دریچه های قله مشخص می شود. فعالیت محدود آذرآواری منجر به تشکیل لایه های آذرآواری شده است. زمانی که مواد آتشفشانی به سیستم‌های زهکشی اطراف منتقل و پراکنده شدند، دوره‌های نسبتاً کوتاهی از فعالیت‌های فوران با دوره‌های طولانی‌تر فرسایش متناوب شد. رویدادهای انفجاری متناوب این تعامل بین آتشفشان و فرسایش را نشان می دهد. حداقل یک فروریختگی در قله با توده بهمنی بزرگ از مواد آتشفشانی در دامنه جنوبی قابل مشاهده است. دامنه جنوبی شامل یک مخروط جوان‌تر است که در 600000 سال گذشته در بالای یک توده قدیمی 1.78 میلیون ساله که قبلاً بقایای یک دهانه است تشکیل شده است. مطالعات اکتشاف حرارتی در نواحی عمیق منطقه مطالعاتی دماوند برای اندازه گیری گرادیان حرارتی و تغییرات (ناهنجاری) جریان حرارتی توسط تمجیدی و همکارانش در سازمان انرژی های نو در دهه 1970 انجام شد. برای این منظور 26 حلقه چاه کم عمق (83-120 متر) در قلمرو حفر شد. بیشتر چاه ها در سازند شمشک و کمتر (4 حلقه چاه) در سازند کراجا بوده است. اندازه‌گیری‌های دما در این گمانه‌ها نشان‌دهنده ناهنجاری‌های گرادیان حرارتی و جریان گرمایی در منطقه دماوند با روند شمال‌غربی-جنوب شرقی و مطابق با رخنمون‌های سنگ‌های آتشفشانی در منطقه بود. این ناهنجاری های حرارتی مربوط به فعالیت های آتشفشانی منطقه است. نزدیکترین ناهنجاری گرادیان حرارتی 0.6-0.7 درجه سانتیگراد در هر 10 متر و بزرگترین ناهنجاری شار حرارتی 4 تا 5 درجه در مناطق ناندل و بایان واقع در دامنه شمالی دماوند است. از نظر پتانسیل انرژی زمین گرمایی مناسب ترین منطقه در دامنه شمالی و شرقی کوه دماوندا قرار دارد. کوه دماوند دارای چشمه های آب گرم معدنی است که نشان دهنده گرمای آتشفشانی نسبتا نزدیک به سطح زمین است. چشمه‌های آب گرم و فومارول‌ها و سولفاتارا در نزدیکی قله وجود یک جسم ماگمایی داغ را هنوز در زیر آتشفشان نشان می‌دهد که نشان می‌دهد دماوند یک آتشفشان بالقوه فعال است. مهمترین این چشمه های آب گرم در آبگرم لاریجان و دره هراز قرار دارند.

*منتشر شده در روزنامه پیام ما. 23.06.1401

6565