چرا «قاعده طلایی» نامزد جایزه کتاب سال شد؟

محمدحسین محمدپور در گفت‌وگو با تیتر اول در خصوص کتاب «قاعده طلایی» نوشته پروفسور جفری واتلز اظهار کرد: این کتاب به تحلیل و بررسی زوایای گوناگون می‌پردازد که یکی از مهمترین آنها قواعد و قاعده اخلاقی است. این قاعده به سبب کارایی و قابلیت فراوانی که دارد به این عنوان که «با دیگران آنگونه رفتار کن که خوش داری آن‌ها با تو رفتار کنند» نیز مشهور شده است و تقریبا همه افراد با تقریر مثبت و منفی این قاعده آشنایی دارند.

او اضافه کرد: «پروفسور جفری واتلز» استاد دانشگاه ایالتی کنت آمریکا و متخصص در زمینه فلسفه اخلاق در این کتاب کوشیده است با رویکردی فرارشته‌­ای در سه حوزه «الهیات»، «روانشناسی» و «فلسفه اخلاق» و ذکر دیدگاه‌­های متخصصان این سه حوزه، قاعده طلایی اخلاق را تحلیل و بررسی کند.

مترجم کتاب «قاعده طلایی» بیان کرد: فصل­های چهارده‌گانه این کتاب بر مبنای پنج محور کنار هم چینش و تحلیل شده است که اتخاذ منظر یا از دریچه چشم دیگری به موقعیت نگریستن و خود را به جای دیگری گذاشتن، مسئله خودانگیختگی و خودفراموشی، تحلیل­‌های فلسفی، نقدها و پاسخ‌­ها، ارزش­‌هایی که با این قاعده در ارتباط است، مضمون خویشاوندی انسان­‌ها و … از جمله فصل‌های کتاب به شمار می‌رود.

او با بیان اینکه کتاب دو بخش کلی با عنوان تاریخچه قاعده طلایی و فلسفه اخلاق مبتنی بر قاعده طلایی و در مجموع ۱۴ فصل را شامل می‌شود، تصریح کرد: در فصل نخست کتاب به تحلیل­‌های گوناگون و نقد و بررسی­‌هایی که در این زمینه صورت گرفته، اشاره شده و با ارزیابی کیفیت این قاعده و اینکه در میان فیلسوفان اخلاق اصلی پذیرفته به شمار می‌­رود و همگان به ارزش­‌های آن نیز واقف­ند، این مسئله نیز یادآوری شد که هرگونه تفسیر غلط و ساده‌­انگارانه از این قاعده ممکن است ما را به بیراهه بکشاند و از هدف اصلی که در پس آن نهفته است غافل سازد.

محمدپور ادامه داد: از این رو، ایرادهایی که به این قاعده وارد شده برای روشن­ شدن برداشت‌­های نادرست از این قاعده و ایضاح فرض‌های لازم در راستای کارآیی آن در نظریه اخلاقی سودمند خواهد بود. همچنین نویسنده کوشیده است نگاهی یکپارچه و منسجم به مطالب مرتبط با این قاعده که به منزله یک اصل در فلسفه زندگی مطرح است، داشته باشد و در بررسی سنت‌های دینی نیز گزینشی عمل کرده‌ است.

وی خاطرنشان کرد: با وجود این واقعیت که قاعده طلایی به شکلی در اغلب یا همه ادیان جهان مطرح شده، تنها در آیین کنفوسیوس و سنت‌های دینی یهودی مسیحی به مضمون مهمی برای تأملات مستمر تبدیل شده است. قاعده طلایی در برخی از سنت‌های دینی به ‌صورت ناقص ظهور و بروز یافته است. تعابیری مانند «اگر شغال همسایه‌ات به باغ تو وارد شد، تو باید حیوان را به صاحبش برگردانی؛ این همان رفتاری است که دوست داری همسایه‌ات در قبال تو انجام دهد» نیز در تمام این سنت‌ها یافت می‌شود. در حقیقت این کتاب با مفاهیم مرتبط با سطوح عاطفی، عقلانی و معنوی زندگی سروکار دارد و انجام این کار نیازمند توضیح است.

تحلیل اندیشه‌های متفکرانی که در بستر ادیان ظهور کرده‌اند در کتاب «قاعده طلایی»

این پژوهشگر گروه ادیان و مذاهب بنیاد پژوهش‌های اسلامی مشهد بیان کرد: فصل دوم تا پنجم کتاب به بررسی این قاعده در آیین کنفوسیوس، یونان و روم باستان، دین یهود و متون مقدس مسیحیت اختصاص یافته است. نویسنده در این چهار فصل کوشیده است با رجوع به متون مقدس بر جای مانده و اندیشه‌­های متفکرانی که در بستر این ادیان ظهور کرده‌­اند، ابعاد گوناگون این قاعده را بررسی و تحلیل کند.

وی اظهار کرد: فصل‌های ششم و هفتم قرون‌ وسطای اروپا و اوایل دوره مدرن را با تاکید بر اندیشه الهی‌دانانی مانند آگوستین قدیس، توماس آکویناس و مارتین لوتر، نویسندگان دینی قرن هفتم میلادی و همچنین فیلسوفانی مانند ساموئل کلارک، ایمانوئل کانت، و جان استوارت میل بررسی کرده است. در آغاز این دوره قاعده طلایی گزاره مهمی از «قانون طبیعی» تلقی می‌شد و بی‌آنکه بر وحی خاصی یا فیض الهی مبتنی باشد، تنها با عقل بشری قابل ‌تشخیص بود.

محمدپور بیان کرد: دو مسئله انگیزه‌ای شد تا نویسندگان این دوره بیشتر در خصوص قاعده طلایی بیاندیشند؛ نخست، بود و نبود ایمان دینی چه تفاوتی در عملی ساختن این قاعده دارد و دوم اینکه چگونه باید به ایرادهایی که بر قاعده طلایی وارد شده نیز پاسخ داد.

وی گفت: فصل هشتم به تشریح دوران شکوفایی قاعده طلایی به‌ منزله شعار متداول در آمریکا و در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم می‌پردازد. از منظر رهبران دینی، سیاستمداران و بازرگانانی که در این فصل دیدگاه‌شان بررسی شده‌، درگیری با قاعده طلایی یک درگیری نظری نیست. بلکه در رقابت سخت این عصر وقتی نیاز به اصلاحات روشن است و بر تردیدها در مورد ثروت و فقر تاکید می‌شود، کدام پاسخ بشر غالب خواهد شد.

مترجم کتاب «قاعده طلایی» افزود: داروینیسم اجتماعی با نظر به طیفی از پاسخ‌های محتمل، از خودبزرگ‌بینی سبُعانه تا انکار نفس عرفانی، درگیری شدیدی با مسیحیت پیدا کرد. قاعده طلایی که بسیاری از افراد آن را به ‌عنوان اصل مربوط به ابوّت خداوند و اخوّت انسان‌ها نفی می‌کنند، در چه مواردی قادر است به خودش در مقام یک اصل تکامل متعالی و نه نسخه ساده‌ای برای خودکشی اقتصادی و سیاسی اعتبار بخشد؟

او تصریح کرد: فصل نهم کتاب، دیدگاه‌های روان‌شناختی درباره قاعده طلایی را یک‌جا جمع‌آوری کرده است. نظریه‌پردازانی مانند پیاژه، کُلبرگ و اریکسون قاعده طلایی را به ‌منزله بخشی از نظریه تحولی بررسی کرده‌اند. افزون بر این، اثبات شده که کار روان‌شناسان بالینی و تجربی در به‌کارگیری این قاعده مددرسان است.

محمدپور بیان کرد: فصل‌های دهم و یازدهم، قاعده طلایی را در فلسفه قرن بیستم با طرح پرسش‌هایی بررسی می‌کند. نقاط قوت و ضعف این قاعده اگر صرفا به‌ منزله اصل انسجام در داوری‌های اخلاقی تلقی شود، چیست؟ فیلسوفان باید چه چیزی در مورد همدلی و وارونگی نقش تخیلی بگویند؟ چه معانی ضمنی‌ برای تفسیر این قاعده در بالا بردن آگاهی از مقوله دیگری در دوره معاصر وجود دارد؟

او مطرح کرد: فصل دوازدهم به تفاسیر معاصر این قاعده در فلسفه دینی و الهیات اختصاص ‌یافته است. چگونه به این قاعده عمل کنیم که به تغییر مثبت امیال و خواسته‌های فرد نیز منجر شود؟ آیا عمل معنوی این قاعده به حل مسائل اخلاقی کمک می‌کند؟ این قاعده چگونه به نحو مطلوبی در جامعه مسیحی عملی می‌شود؟

اخلاق نتیجه‌گروانه، شهود اخلاقی را محترم می‌شمارد

این پژوهشگر گروه ادیان و مذاهب بنیاد پژوهش‌های اسلامی مشهد اظهار کرد: بخش دوم بافتی فلسفی و دینی برای عمل تمام و کمال به این قاعده ارائه می‌کند. اخلاق نتیجه‌گروانه، شهود اخلاقی را محترم می‌شمارد، شهود را از طریق تفکر اخلاقی تقویت می‌کند، بافت اجتماعی پیچیده تعامل میان افراد را تایید می‌کند و فرد عامل را به فراتر از قواعد وظیفه آگاهی و دوست داشتن خودانگیختگی نیز سوق می‌دهد.

او تاکید کرد: گمان می‌­کنم اتقان و استواری علمی این کتاب، مرجع بودن و ارجاعات فراوان به آن در محافل علمی و در این موضوع خاص اخلاقی، نبود منبع و مأخذی دیگر به زبان فارسی در این موضوع، انتشار آن از سوی یک مرکز پژوهشی و علمی با سابقه و درخشان به نام بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی و رویکرد جامع و عمیق آن باعث شده در کنار آثار دیگر در موضوع اخلاق تا به این مرحله ارتقا یابد و نامزد دریافت جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران شود.

محمدپور در خصوص چرایی انتخاب ترجمه این کتاب، اظهار کرد: از آنجا که مقوله اخلاقی زیستن همواره دغدغه اصلی من بوده و معتقدم تا یکایک افراد جامعه اخلاقی زیستن را سرلوحه زیست خودشان در جامعه قرار ندهند، جامعه‌­ای سالم و عاری از هرگونه کژی، ناراستی و نابرابری نخواهیم داشت و از سویی «قاعده طلایی» یکی از بنیادی‌ترین قواعد عملی اخلاق است و با جست‌وجویی که انجام دادم اثری متقن و استوار به زبان فارسی چه در قالب تالیف یا ترجمه در این موضوع نیافتم، از این رو، بر آن شدم اثر بسیار مهم و مرجع قاعده طلایی نوشته پروفسور جفری واتلز را به زبان فارسی برگردانم تا فتح بابی برای پژوهش­‌های بعدی در این زمینه باشد و بر غنای آثار اندک موجود در این موضوع نیز بیافزاید.

وی بیان کرد: به قطع و یقین مقاله یا کتابی در این موضوع نوشته نشده است که به این اثر مرجع و جامع ارجاع ندهد. نگاه جامع­‌نگر نویسنده کتاب و ارائه تحلیل‌های فلسفی عمیق در مورد این قاعده اخلاقی و سعی او بر نزدیک­‌سازی سه حوزه الهیات، فلسفه اخلاق و روان­شناسی از رهگذر قاعده طلایی و ارجاعات فراوان و ظریف به دیدگاه­‌های مطرح ­شده در این زمینه و اشاره‌­های ملموس و محسوس به استفاده از این قاعده در برهه­‌هایی از زمان باعث شد شوق من به ترجمه این کتاب به زبان فارسی افزایش پیدا کند و دشواری انجام این کار را به امید حلاوت و شیرینی انتشار آن بر خود هموار کنم.

مترجم کتاب «قاعده طلایی» ادامه داد: بنابراین این کتاب را به فارسی ترجمه کردم و از باب رعایت اخلاق پژوهش و کسب اجازه از نویسنده کتاب با ایشان مکاتبه کردم و خواستم یادداشتی بر ترجمه فارسی کتاب بنویسند که با رویی گشاده و ابراز شادمانی درخواست بنده را اجابت کردند و یادداشتی بر ترجمه فارسی آن نوشتند.

او در خصوص دیگر ترجمه‌هایش اظهار کرد: من پیش از این کتابی با عنوان مسیحیت و مسیحیان در متون اسلامی به سر ویراستاری دیوید توماس و باربارا روگِما به فارسی ترجمه کرده‌­ام که در سال ۱۳۹۹ شمسی از سوی بنیاد پژوهش‌های اسلامی مشهد روانه بازار نشر شده است. همچنین این کتاب دارای شش مقاله علمی است که به موضوع روابط مسلمانان و مسیحیان در سه قرن نخست هجری می‌پردازد.

محمدپور گفت: همچنین کتابی با عنوان «زیارت در ادیان» مجموعه مقالات به فارسی ترجمه کرده‌­ام که در دست انتشار است و به زودی از سوی همین انتشارات بنیاد پژوهش‌های اسلامی مشهد راهی بازار نشر خواهد شد. این کتاب ۱۳ مقاله علمی و پژوهشی در مقوله زیارت را در برمی‌­گیرد که در دو بخش زیارت در ادیان ابراهیمی و زیارت در ادیان شرقی به قلم اصحاب نظر در این حوزه دانشی به نگارش درآمده‌­اند.

این پژوهشگر گروه ادیان و مذاهب بنیاد پژوهش‌های اسلامی مشهد اضافه کرد: در حال حاضر نیز کتابی با نام «چشم­‌اندازهای چندرشته‌­ای» در باب زیارت به سرویراستاری هیدِر وارفیلد در دست ترجمه دارم که اصحاب نظر در رشته‌­های دانشگاهی گوناگون دیدگاه‌­های خود را در باب پدیده زیارت در قالب ۱۴ مقاله علمی و پژوهشی نیز بیان کرده‌­اند.

 انتهای پیام