نابغه ای به نام خوارزمی؛ دانا به هرچه بخواهید!

وقتی خورشید طلوع کرد و این همه دور و بر گات را به روشنی نوید داد، آنگاه زندگی و مستی می شکفد و بوی خوش زندگی به مشام می رسد.

این سرزمین همیشه لشکرکشی از مبارزان شیطان صفت بوده است که موج علم و دانش را در این مرز و بوم دیده اند و همواره به غارت پایتخت ما ایران طمع دارند. صرف نظر از اینکه این ستاره های درخشان فقط در آسمان سرزمین خود حرکت می کنند.

ایران مهد تمدن، علم و فرهنگ است. خانه ای امن برای بزرگسالان در حال رشد که مایه مباهات این سرزمین هستند. این خاک حاصلخیز همواره مردانی پاک دین و جلال را پرورش داده و گوهر خرد و خرد را که چشم هستی و جان انسان است به آنان بخشیده است.

توصیف بی نظیر مردان نامدار ایرانی آنقدر شنیدنی و طولانی است که هر خواننده ای را مجذوب داستان های دلگرم کننده او می کند و الگویی ناتمام از اسطوره های فرامرزی این مرز و بوم را برای مسیر زندگی شان عرضه می کند.

علما و فرمانروایان فرهیخته در این سرزمین کم نداشتند، به طوری که روزهای تقویم را یکی پس از دیگری جشن می گرفت و روز تولد هر یک از این نام ها را در دل می گنجاند. 31 تیرماه سالروز تولد ریاضیدان و فیلسوف بسیار نامدار و فرزانه خوارزمی، یکی از بزرگترین دانشمندان ایران باستان است. این مرد بزرگ در زمینه های مختلف از جمله ریاضیات، جغرافیا، نجوم و نقشه کشی فعالیت های گسترده و حرفه ای داشت، حتی بسیاری او را بنیانگذار علم جبر می دانند.

خوارزمی روش هایی را برای حل معادلات درجه دوم بیان کرد که هنوز برای حل معادلات مختلف استفاده می شود. کتاب های زیادی از این دانشمند در خاطره ها باقی مانده است و حتی پس از گذشت چندین سال، مفاهیم آن در دانشگاه های مطرح دنیا تدریس می شود.

بیوگرافی خوارزمی

این دانشمند بزرگ در سال 780 میلادی متولد شد و 70 سال بعد یعنی سال 850 میلادی درگذشت. محمد بن موسی خوارزمی منجم، فیلسوف، جغرافی دان و مورخ مشهور ایرانی است که در دوره عباسیان می زیست. او قبل از سال 185 قمری در خوارزم به دنیا آمد. دانشمندانی مانند ابن ندیم معتقدند که این عالم در خوارزمی سکونت دارد و تخلص خوارزمی نیز بیانگر همین مشکل است. در حال حاضر خوارزم در قسمت جنوبی دریای آرال و در کشور فعلی ازبکستان واقع شده است. بیشتر کتاب هایی که از او به جا مانده مربوط به ریاضیات و جبر است و بسیاری از محققان او را پدر جبر می نامند. جرج سارتان، یکی از مشهورترین مورخان علم، در بخش‌های مختلف کتاب خود درباره قرن نهم توضیح داده و این بخش را «عصر خوارزمی» نامیده است.

خوارزمی ریاضیدان قرون وسطایی است که امروزه نیز از تحقیقات و نوشته های او استفاده می شود و کتاب جبر و مقابله او توسط بسیاری از مترجمان مشهور قرون وسطی ترجمه شده است. بزرگترین مهارت او حل معادلات خطی و درجه دوم بود. اروپایی ها عموماً کلمه جبر را از کتاب خوارزمی و واژه مدرن Algorithmus را از نام خوارزمی به کار می برند.

کتاب Algoritmi de numero Indorum ترجمه ای از کتاب جمع و تفریق خوارزمی است. این کتاب تأثیر زیادی در تغییر سبک اروپایی اعداد نویسی داشت و باعث شد که مردم آن قاره به جای سیستم اعداد رومی از شماره گذاری هندو-عربی استفاده کنند. این تغییرات پس از گذشت چندین قرن هنوز در تمام مناطق جهان قابل مشاهده است. واژه جبر را اروپایی ها از کتاب خوارزمی الگوبرداری کردند و از نام این دانشمند برای ساخت واژه الگوریتم استفاده کردند. خوارزمی در زمان خلافت مامون به عضویت دارالحکمه درآمد. در این مجلس تعداد زیادی از علما شرکت کردند. این دشمند با ورود به دارالحکمه مطالعه خود را در مورد «کشفات دیوفانتوس» آغاز کرد.

تأثیر پژوهش خوارزمی در علوم مختلف

در کتب مربوط به شرح حال خوارزمی آمده است که این دانشمند مانند دیگر بزرگان تاریخ در چندین رشته علمی فعالیت داشته است. خوارزمی در رشته های ریاضی، نجوم، جغرافیا و نقشه کشی تحصیل کرد و کتاب های او گواه این مطلب است. نتیجه تحقیقات این دانشمند، دستیابی به روش های مختلف برای حل مسائل ریاضی بود. به عنوان مثال، تحلیل معادلات خطی و درجه دوم یکی از دستاوردهای مهم خوارزمی است که حل این مسائل را آسان کرده است.

کتاب جبر و تقابل خوارزمی

بزرگ ترین دستاورد در شرح حال خوارزمی «الکتب المختصر فی رساب الجبر و المقابله» است که در حدود سال 830 میلادی نوشته است. بسیاری از مردم بر این باورند که این کتاب علم جبر را ایجاد کرده است. این کتاب را به مامون داده بود. در کتاب جبر و تقابل روش های مختلفی از جمله حل معادلات درجه دوم، معادلات خطی، نقشه برداری، قوانین وراثت و … ذکر شده است. خوارزمی به معنای کلمه جبر است، علمی که می توان از آن برای ساده کردن و خط کشیدن زیر اعداد دو طرف معادله استفاده کرد. این روش هنوز هم بهترین روش برای حل معادلات مختلف محسوب می شود.

اعداد ابتدا در این کتاب به صورت ترکیبی از واحدها معرفی شده اند. توابع جبری و روش چینش آنها برای اولین بار در این کتاب توسط خوارزمی معرفی شد. اصطلاحات بیان شده در این کتاب مانند مال، عدد، مفعول، درهم و… پس از ترجمه به لاتین، هر کدام به عباراتی کاربردی تبدیل شده اند.

نجوم خوارزمی

تحقیقات این دانشمند در نجوم به محاسبات تقویمی تبدیل شد. خوارزمی کتابی به نام «زیج السند هند» دارد که دارای 37 باب مختلف و جداول فراوان است. این کتاب در علم تقویم و نجوم کاربرد دارد. جداول کتاب هندی زیج السند دارای 116 بخش است و بیانگر روش هایی برای حل مسائل نجوم و حتی طالع بینی است. زیج به جداول ترسیم شده در کتاب نجوم خوارزمی گفته می شود.

این کتاب اولین کتاب عربی بود که نتایج محاسبات طالع بینی هندی در جداول منظم در آن ثبت شده بود. این جداول اطلاعاتی در مورد مسیر خورشید، ماه و 5 ستاره دیگر ارائه می دهد. جالب است بدانید که این مطالب تا قبل از انتشار زیج السند هندی کاملا ناشناخته بود. متاسفانه نسخه اصلی این کتاب مفقود شد اما در حال حاضر 4 نسخه از این کتاب در کتابخانه و موزه های پاریس، مادرید و آکسفورد نگهداری می شود. این کتاب ها ترجمه ای از کتاب اصلی به زبان لاتین هستند.

جغرافیا و خوارزمی

در شرح حال خوارزمی آمده است که رشته جغرافیا یکی دیگر از حوزه های فعالیت این دانشمند بزرگ است. خوارزمی در این زمینه اثر مهمی به نام «چهره زمین» از خود به جای گذاشت. منظور از عنوان این کتاب «شرح زمین» است. نگارش این کتاب در سال 833 میلادی به پایان رسید و بسیاری آن را بازنویسی علمی کتاب بطلمیوس می دانند.

خوارزمی در این کتاب مختصات و ویژگی های جغرافیایی شهر را با دستورات محاسباتی ثابت بیان کرده است. تنها نسخه این کتاب در کتابخانه دانشگاه استراسبورگ و یکی از نسخه های لاتین آن در موزه مادرید نگهداری می شود. اسناد تاریخی نشان می دهد که نسخه اصلی این کتاب حاوی نقشه زمین است، اما این نقشه در هیچ یک از کتاب های عربی و لاتین سوره مبارکه الارض یافت نمی شود. امت هویرت دانیت با استفاده از مختصات داده شده در کتاب توانست نقشه ای را بر اساس محاسبات خوارزمی ترسیم کند.

اختراع خوارزمی و خدمات او

ویل دورانت درباره او می نویسد، خوارزمی در واقع به پنج علم کمک کرد. او جهان اسلام را با اعداد به اصطلاح هندی آشنا کرد، جداول نجومی را تکمیل کرد، قدیمی ترین جداول مثلثاتی را تهیه کرد، اولین دایره المعارف جغرافیایی جهان را با همکاری 69 نفر از دانشمندان دیگر (علمای دربار مامون) نوشت و در کتاب «محاسبه جمع» نوشت. و معادلات» حل های تحلیلی و هندسی معادلات را ایجاد کرده است.

اختراع سیستم اعشاری و عدد صفر توسط خوارزمی

سیستم اعشاری با کتاب De numero Indorum وارد دنیای غرب شد. این سیستم که جایگزین سیستم دست و پا گیر یونانی و رومی شد توسط هندی ها به صورت اعداد اختراع شد. مرکز ثقل این سیستم عددی صفر بود که پایه و اساس هر ساختمان را تشکیل می دهد. «فیلیپ حتی» ورود آن به زندگی روزمره بشر را بزرگترین خدمتی می داند که دانش مسلمانان به جهان غرب کرده است. عدد صفر از اسپانیا در اروپا پخش شد.

این عدد را که یونانیان و رومی ها ناشناخته بودند به عربی صفر (=هیچ) می گفتند که از عدد هندی Sunya به معنای خالی ترجمه شده که به دو صورت لاتین وارد شده است. یکی Cifrum Cifra لاتین به معنای هیچ (nihilum) و دیگری به شکل Zephirum است که در Liber Abaci اثر لئوناردو پاتیسانو به شکل ایتالیایی قدیمی Zevero نوشته شده و در نسخه خطی 1419 به صورت Nulle ثبت شده است. است.

اختراع خوارزمی معروف به X ناشناخته

نکته جالب دیگر این است که اصطلاح X در کتاب خوارزمی به عنوان مجهول به کار رفته است و خوارزمی از کلمه مفعول (=چیز) برای دلالت مجهول استفاده کرده است. این کلمه به شکل اسپانیایی Xei وارد شد و بعداً به X کوتاه شد.

اختراع خوارزمی و تعیین طول نصف النهار

یکی دیگر از وظایف مهم ریاضی خوارزمی، تعیین طول یک درجه از نصف النهار زمین است که کروی بودن خود زمین را مشخص می کند. خوارزمی با گمانه زنی در دشت های شمال فرات و پالمیرا در سوریه، توانست طول جغرافیایی یک درجه از نصف النهار زمین را در 56 مایلی ثبت کند. این عدد که تنها 870 متر است، با عددی که امروز ثبت می شود، با پیشرفته ترین ابزار و تجهیزات علوم جدید متفاوت است.

اختراع علم وب و مثلثات خوارزمی

خوارزمی نام و کتابی در نجوم است. کتاب او السیج (= جداول وبولوژی و مثلثات) است که در سال 1126 میلادی به لاتین ترجمه شد و از طریق اسپانیا در سراسر اروپا گسترش یافت.

تقویم، اختراع خوارزمی

خوارزمی به عنوان یک ایرانی، مبنای گاهشماری را از گاهشماری خسروانی یعنی گاهشماری عهد ساسانیان به کار برده و سال یزدگردی ایرانی (آخرین پادشاه ساسانی) را به 365 روز تقسیم کرده است و در همان زمان، او آن را با تقویم هندی و بطلمیوسی تطبیق داد.

خوارزمی دریای دانش بود که برای کسب دانش و تحقیق و تحقیق و اختراعات مفید دست از تلاش برنداشت و نبوغ و دانش بی نظیرش را مدیون جهان و مردم کرد. هر چه انسان به پیش می رود، روزنه های بیشتری از دانش و خرد به روی او گشوده می شود و زوایای پنهان شخصیت بزرگ او آشکار می شود. باشد که دولت این بزرگان و دانایان همیشه تنها بر عرش بایستد.

انتهای پیام