سد شاه عباسی کجاست؟

کاروانسرای عباسی قصر شیرین که قدمت آن به دوره صفویه بازمی گردد و در شهر قصر شیرین استان کرمانشاه واقع شده شناخته شده ترین بنای تاریخی با نام شاه عباسی است. سد بزرگی با این نام خاص شهرت عمومی ندارد اما ایران دارای سدهای عظیم و تاریخی متعددی است که در مدیریت منابع آب و تولید انرژی نقش حیاتی دارند و برخی از آن ها جاذبه های گردشگری مهمی محسوب می شوند. ایران سرزمینی با تاریخ کهن و جغرافیای متنوع همواره نیازمند سازه هایی برای مهار و بهره برداری از آب بوده است. از دیرباز ساخت سدها و بندها در تمدن های ایرانی جایگاه ویژه ای داشته است. با پیشرفت تکنولوژی در دوران معاصر سدهای بزرگ و مدرنی در سراسر کشور احداث شده اند که برخی از آن ها نه تنها از نظر مهندسی قابل توجه اند بلکه به دلیل وسعت دریاچه پشت آن ها و امکانات جانبی به مقاصد تفریحی و گردشگری نیز تبدیل شده اند. این سدها با اهداف گوناگونی نظیر تامین آب شرب کشاورزی کنترل سیلاب و تولید انرژی برق آبی ساخته شده اند و هر کدام ویژگی های منحصربه فردی دارند. در کنار این سازه های عظیم بناهای تاریخی مانند کاروانسراها نیز بخشی از میراث فرهنگی ایران هستند که در گذشته نقش مهمی در مسیرهای تجاری و زیارتی ایفا می کردند و امروز به عنوان یادگارهایی ارزشمند از دوران گذشته مورد توجه قرار می گیرند.

بزرگترین سدهای ایران به ترتیب حجم مخزن

سدهای بزرگ ایران بر اساس معیارهای مختلفی دسته بندی می شوند؛ یکی از مهم ترین این معیارها حجم مخزن یا ظرفیت ذخیره سازی آب است. حجم مخزن نشان دهنده میزان آبی است که سد می تواند در پشت خود نگه دارد و این ظرفیت تاثیر مستقیمی بر توانایی سد در تامین آب برای مصارف مختلف کنترل سیلاب های بزرگ و حتی تولید انرژی برق آبی دارد.

شناخت بزرگترین سدهای کشور بر اساس حجم مخزن دید جامعی از توانمندی های ایران در زمینه مدیریت منابع آب و زیرساخت های هیدرولیکی ارائه می دهد. این سدها اغلب بر روی رودخانه های پرآب و در مناطق استراتژیک احداث شده اند و نقش کلیدی در توسعه منطقه ای ایفا می کنند. در ادامه با بزرگترین سدهای ایران بر اساس این معیار آشنا می شویم و به بررسی ویژگی های هر یک می پردازیم.

نام سد	نوع	حجم مخزن (میلیون متر مکعب)	ارتفاع (متر)	طول تاج (متر)	ظرفیت نیروگاهی (مگاوات)	تولید انرژی (گیگاوات ساعت)
کرخه	خاکی	۷۳۰۰	۱۲۷	۳۰۳۰	۴۰۰	۹۳۴
گتوند علیا	سنگریزه ای با هسته رسی	۴۵۰۰	۱۸۲	۷۶۰	۲۰۰۰	۴۲۵۰
دز	بتنی دو قوسی	۳۳۰۰	۲۰۳	۲۱۲	۵۲۰	ـ
سیمره	بتنی دو قوسی	۳۲۰۰	۱۸۰	۲۰۲	ـ	۶۷۳
شهید عباسپور (کارون ۱)	بتنی دو قوسی	۳۱۳۰	۱۸۸	۳۸۵	۲۰۰۰	ـ
کارون ۳	بتنی دو قوسی	۳۰۰۰	۲۰۵	۴۶۲	۲۲۸۰	۴۱۷۲
کارون ۴	بتنی دوقوسی	۲۲۳۰	۲۳۰	۴۴۰	۱۰۰۰	۲۱۰۷
سپیدرود یا منجیل	پایه دار	۱۷۵۶	۱۰۶	۴۲۵	ـ	۸۷٫۵
مارون	سنگریزه ای با هسته رسی	۱۲۰۰	۱۷۰	۳۴۵	۱۵۰	ـ
درودزن	خاکی با هسته رسی	۹۶۰	۵۸	۷۱۰	ـ	ـ

سد کرخه

سد کرخه که در ۲۲ کیلومتری شمال شهر اندیمشک در استان خوزستان واقع شده است عنوان بزرگ ترین سد خاکی ایران و خاورمیانه را به خود اختصاص داده است. عملیات ساخت این سازه عظیم در سال ۱۳۷۰ آغاز و در سال ۱۳۸۰ به پایان رسید. ارتفاع این سد ۱۲۷ متر و طول تاج آن ۳۰۳۰ متر است.

با حجم مخزن ۷ میلیارد و ۳۰۰ میلیون متر مکعب سد کرخه بزرگ ترین دریاچه مصنوعی ایران را تشکیل داده است که خود به یکی از جاذبه های دیدنی منطقه اندیمشک تبدیل شده است. اهداف اصلی از احداث این سد شامل تامین آب برای آبیاری گستره وسیعی از زمین های کشاورزی در دشت های پایین دست مانند حمیدیه قدس دشت آزادگان و دشت عباس (مساحتی بالغ بر ۳۴۰ هزار هکتار) است.

علاوه بر این تولید انرژی برق آبی با ظرفیت ۴۰۰ مگاوات و میزان تولید سالانه ۹۳۴ گیگاوات ساعت کنترل سیلاب های مخرب رودخانه کرخه و جلوگیری از خسارات ناشی از طغیان های فصلی نیز از دیگر کارکردهای مهم این سد محسوب می شود. دریاچه پشت سد کرخه با چشم اندازهای زیبای طلوع و غروب خورشید محیطی دلنشین برای گردشگران فراهم کرده است.

امکانات تفریحی و رفاهی نظیر دهکده گردشگری فرصت انجام ورزش های آبی و وجود رستوران های مختلف در اطراف دریاچه به جذب بازدیدکنندگان کمک شایانی کرده است و آن را به مقصدی محبوب برای علاقه مندان به طبیعت و فعالیت های آبی تبدیل نموده است.

سد گتوند علیا

سد گتوند علیا واقع در استان خوزستان در جنوب غرب ایران و بر روی رودخانه کارون احداث شده است. این سازه عظیم در فاصله ۱۰ کیلومتری شمال شرقی شهر گتوند و ۲۵ کیلومتری شمال شهر شوشتر قرار دارد. این سد از نوع سنگریزه ای با هسته رسی است و با ارتفاع ۱۸۲ متر بلندترین سد خاکی کشور به شمار می رود.

حجم مخزن سد گتوند علیا بالغ بر ۴ میلیارد و ۵۰۰ میلیون متر مکعب است که آن را در رتبه دوم بزرگترین سدهای ایران از نظر حجم مخزن قرار می دهد. عملیات ساخت این سد در سال ۱۳۷۶ آغاز و در سال ۱۳۹۰ به بهره برداری رسید. هدف از احداث این سد و نیروگاه مرتبط با آن تامین بخشی از نیاز برق کشور با ظرفیت نیروگاهی ۲ هزار مگاوات بوده است.

همچنین این سد در تامین آب شرب استان خوزستان کمک به آبیاری اراضی کشاورزی پایین دست و کنترل سیلاب های فصلی رود کارون نقش دارد. با این حال نزدیکی این سد به سازند نمکی گچساران و قرارگیری معدن عظیم نمک در زیر آبگیر سد منجر به شور شدن آب رودخانه کارون پس از آبگیری شده است که این موضوع چالش هایی را برای کشاورزی در منطقه خوزستان ایجاد کرده است.

برخی کارشناسان معتقدند که موقعیت احداث محور سد باید در مکانی پایین تر از محل فعلی انتخاب می شد تا از این مشکل جلوگیری شود. با وجود این چالش منطقه اطراف سد گتوند علیا همچنان طبیعت زیبا و سرسبزی دارد که فرصت هایی را برای گردشگران جهت تماشای چشم انداز و برپایی پیک نیک در کنار دریاچه فراهم می آورد.

سد دز

سد دز واقع در ۲۳ کیلومتری شمال شهر اندیمشک در استان خوزستان و بر روی رودخانه دز یکی از قدیمی ترین سدهای مدرن ایران است. ساخت این سد بتنی دو قوسی توسط یک شرکت ایتالیایی در سال ۱۳۳۸ شمسی آغاز شد و تنها سه سال بعد در سال ۱۳۴۱ شمسی به اتمام رسید که نشان دهنده سرعت و دقت در اجرای پروژه در آن دوران است.

این سد با گنجایش مخزن ۳ میلیارد و ۳۰۰ میلیون متر مکعب در فهرست بزرگترین سدهای ایران از نظر حجم مخزن در رتبه سوم قرار دارد. سد دز با ارتفاع ۲۰۳ متر در زمان ساخت خود بلندترین سد ایران و یکی از مرتفع ترین سدهای جهان (رتبه ششم در جهان) محسوب می شد اگرچه امروزه با ساخت سدهای بلندتر در رده پنجاهمین سد بلند جهان جای گرفته است.

نیروگاه برق آبی سد دز دارای ظرفیت تولید ۵۲۰ مگاوات انرژی است. اهداف اصلی از احداث این سد شامل تامین نیروی برق مورد نیاز منطقه تنظیم جریان آب رودخانه برای آبیاری ۱۲۵ هزار هکتار از اراضی کشاورزی پایین دست و همچنین کنترل سیلاب های بالادست رودخانه دز بوده که نقش مهمی در کاهش خسارات ناشی از طغیان ها ایفا کرده است.

دریاچه ای که پشت سد دز تشکیل شده حدود ۶۵ کیلومتر طول دارد و حوزه آبگیری آن مساحتی حدود ۲۲۵ هزار کیلومتر مربع را پوشش می دهد. در میان این دریاچه جزیره ای زیبا وجود دارد که معمولاً گردشگران با قایق به آن دسترسی پیدا می کنند. این دریاچه و سد دز به ویژه در فصول بهار و پاییز با آب وهوای مطبوع امکانات تفریحی مانند قایق سواری پیک نیک و طبیعت گردی را فراهم کرده و از محبوب ترین جاهای دیدنی استان خوزستان به شمار می روند.

سد دز با ارتفاع ۲۰۳ متر در زمان ساخت خود بلندترین سد ایران و یکی از مرتفع ترین سدهای جهان بود و امروزه قدیمی ترین سد مدرن کشور محسوب می شود.

سد سیمره

سد سیمره در مسیر رودخانه سیمره احداث شده است؛ رودخانه ای که از شهرستان دره شهر در استان لرستان و شهرستان چرداول در استان ایلام عبور می کند. این سد که از نوع بتنی دو قوسی است با ظرفیت مخزن ۳ میلیارد و ۲۰۰ میلیون متر مکعب مقام چهارم را در لیست بزرگترین سدهای ایران از نظر حجم مخزن به خود اختصاص داده است.

ارتفاع سد سیمره ۱۸۰ متر و طول تاج آن ۲۰۲ متر است. دریاچه ای که پشت این سد شکل گرفته مساحتی حدود ۶۲ کیلومتر مربع را در بر می گیرد. این سد همچنین با ۶ هزار متر مکعب بتن ریزی به عنوان بزرگ ترین سد غرب کشور شناخته می شود که نشان دهنده مقیاس عظیم پروژه است.

هدف اصلی از احداث سد سیمره تولید انرژی برق آبی بوده و توانایی تولید انرژی سالانه به میزان ۶۷۳ گیگاوات ساعت را داراست. این میزان تولید انرژی نقش مهمی در تامین برق شبکه سراسری ایفا می کند. هر ساله گردشگران بسیاری به منطقه سد سیمره سفر می کنند تا از چشم انداز زیبای دریاچه و آب وهوای دلپذیر اطراف آن لذت ببرند.

فعالیت هایی نظیر ماهی گیری و قایق سواری در دریاچه سیمره آرامش و تجربه ای دلنشین را برای بازدیدکنندگان به ارمغان می آورد. وجود پرندگان مهاجر و گونه های مختلف ماهی در این رودخانه و دریاچه از دیگر جذابیت های طبیعی این منطقه است که آن را به مقصدی مناسب برای علاقه مندان به طبیعت گردی و پرنده نگری تبدیل کرده است.

سد شهید عباسپور (سد کارون ۱)

سد شهید عباسپور که پیش از انقلاب اسلامی با نام سد رضاشاه کبیر شناخته می شد و اکنون به عنوان سد کارون ۱ نیز معروف است یکی از مهم ترین و بزرگترین سدهای ایران است که بر روی رودخانه پرآب کارون در استان خوزستان احداث شده است. این سد در فاصله حدود ۵۰ کیلومتری شهر مسجد سلیمان قرار دارد.

سد شهید عباسپور از اولین سدهای بزرگ ساخته شده در منطقه خاورمیانه به شمار می رود. عملیات ساخت این سد بتنی دو قوسی در سال ۱۳۴۴ شمسی آغاز و پس از ۱۰ سال تلاش در سال ۱۳۵۴ شمسی به پایان رسید. این سد با ارتفاع ۱۸۸ متر و طول تاج ۳۸۵ متر در دهه ۵۰ شمسی بزرگترین سد ایران محسوب می شد و نمادی از پیشرفت مهندسی در آن دوران بود.

با حجم مخزن ۳ میلیارد و ۱۳۰ میلیون متر مکعب سد شهید عباسپور در رده پنجم بزرگترین سدهای ایران از نظر حجم مخزن قرار دارد. این سد مساحتی حدود ۵۴ کیلومتر مربع را زیر آب برده است و دریاچه وسیعی را پشت خود ایجاد کرده است. اهداف اصلی از ساخت این سد شامل تولید انرژی برق آبی تامین آب برای مصارف کشاورزی و صنعتی تامین آب آشامیدنی و کنترل سیلاب های رودخانه کارون بوده است.

در زمان جنگ ایران و عراق تصمیم به تخریب سد با هدف غافلگیر کردن نیروهای عراقی مطرح شد اما با مخالفت و مقاومت دکتر عباسپور وزیر وقت نیرو این اقدام صورت نگرفت. پس از شهادت ایشان نام سد کارون ۱ به یادبود وی به سد شهید عباسپور تغییر یافت. در دریاچه پشت سد جزیره ای زیبا به نام کوشک وجود دارد که در تمام فصول سال دارای آب وهوای دلپذیر و پوشش گیاهی انبوه است و با فضای نیمه کوهستانی و پله های سنگی محیطی مناسب برای کوهنوردی و کوه پیمایی فراهم آورده است.

گردشگران می توانند برای اقامت از ویلاهای مجهز موجود در جزیره کوشک استفاده کنند که امکاناتی نظیر فضای سبز آلاچیق زمین فوتبال سالن ورزشی و سالن غذاخوری مشترک را ارائه می دهند. امکان قایق سواری و ماهی گیری نیز در این دریاچه برای علاقه مندان فراهم است.

سد کارون ۳

سد کارون سه یکی دیگر از بزرگترین سدهای ایران و بخشی از زنجیره سدهای احداث شده بر روی رودخانه کارون است. این سد در فاصله حدود ۲۸ کیلومتری شهرستان ایذه و در نزدیکی شهر دهدز در استان خوزستان قرار گرفته است. ساختگاه سد و نیروگاه آن در فاصله ۶۱۰ کیلومتری از مصب رود کارون و ۱۲۰ کیلومتری بالادست سد شهید عباسپور (کارون یک) واقع شده است.

مطالعات اولیه طرح سد کارون سه از سال ۱۳۵۷ آغاز و تا سال ۱۳۶۸ ادامه یافت. مطالعات مرحله دوم نیز توسط شرکت های مهاب قدس و ایکرز انجام و تا سال ۱۳۷۲ به طول انجامید. عملیات اجرایی جانبی پروژه مانند احداث راه های دسترسی از سال ۱۳۷۰ تا ۱۳۷۳ انجام شد و سپس عملیات اصلی ساخت سد و نیروگاه در سال ۱۳۷۴ به شرکت فراب واگذار شد.

با تلاش متخصصان و نیروهای داخلی کار ساخت سد در سال ۱۳۸۳ به اتمام رسید و عملیات آبگیری در آبان همان سال آغاز شد. سد کارون سه از نوع بتنی دو قوسی است و با ارتفاع ۲۰۵ متر و حجم مخزن ۳ میلیارد متر مکعب در رده ششم بزرگترین سدهای ایران از نظر حجم مخزن قرار می گیرد. این سد با هدف تامین آب برای مصارف شرب و کشاورزی و همچنین کنترل سیلاب های مخرب رودخانه کارون ساخته شده است.

نیروگاه سد کارون سه با ظرفیت نصب شده ۲ هزار و ۲۸۰ مگاوات و تولید سالانه ۴ هزار و ۱۷۲ گیگاوات ساعت انرژی یکی از بزرگترین نیروگاه های برق آبی کشور محسوب می شود و نقش مهمی در تامین برق پایدار ایفا می کند. دریاچه پشت سد کارون سه با چشم اندازهای طبیعی زیبا آلاچیق های تفریحی و نمایشگاه دائمی محیطی جذاب برای گردشگران فراهم کرده است.

وجود قایق ها در اطراف دریاچه و همچنین تپه ها و کوه های اطراف سد فرصت های مناسبی برای قایق سواری و کوهنوردی ایجاد می کند. پل های قوسی شکلی که بر روی دریاچه کارون سه ساخته شده اند تماشای وسعت آب و طبیعت اطراف را از زاویه ای دیگر و هیجان انگیزتر ممکن می سازند. این دریاچه به ویژه در فصول بهار و پاییز دارای آب وهوای بسیار مطبوعی است و ماهی گیری در آن برای علاقه مندان آزاد است.

سد کارون ۴

سد کارون چهار یکی دیگر از سازه های عظیم هیدرولیکی بر روی رودخانه کارون است که در شهرستان لردگان واقع در استان چهارمحال بختیاری در فاصله ۱۸۰ کیلومتری جنوب غربی شهرکرد احداث شده است. موقعیت این سد از نظر جغرافیایی در بالادست محل تلاقی رودخانه های کارون و منج و در پایین دست محل تلاقی رودخانه های ارمند و بازفت قرار دارد و اولین سد بزرگ بر روی رودخانه بازفت محسوب می شود.

پل کارون چهار که بر روی دریاچه این سد ساخته شده ارتباط مهمی بین استان های چهارمحال بختیاری و خوزستان برقرار می کند. مطالعات طرح اولیه این سد در سال ۱۳۷۲ به شرکت مهندسی مشاور مهاب قدس واگذار شد و قرارداد مطالعات مرحله دوم طرح سد و نیروگاه آن در سال ۱۳۷۶ بین این شرکت و شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران منعقد گردید.

مراحل ساخت سد کارون چهار در سال ۱۳۹۰ به پایان رسید و این سازه عظیم به بهره برداری رسید. سد کارون چهار با حجم مخزن ۲ میلیارد و ۲۳۰ میلیون متر مکعب در رده هفتم بزرگترین سدهای ایران از نظر حجم مخزن قرار می گیرد. اما ویژگی برجسته این سد ارتفاع آن است؛ با ارتفاع ۲۳۰ متر این سد بلندترین سد کشور و پنجمین سد مرتفع جهان محسوب می شود.

طول تاج سد کارون چهار ۴۴۰ متر است و نیروگاه آن با ظرفیت هزار مگاوات سالانه به طور متوسط ۲۱۰۷ گیگاوات ساعت انرژی تولید می کند که سهم مهمی در تامین برق کشور دارد. این سد با قرارگیری در زنجیره سدهای کارون به افزایش حجم ذخیره آب برای مصارف کشاورزی در دشت خوزستان و همچنین کنترل سیلاب های بزرگ رود کارون کمک شایانی می کند.

دریاچه پشت سد کارون چهار با وجود کوه های برف گیر و پوشش جنگلی اطراف چشم اندازی بسیار زیبا و دلنشین ایجاد کرده و گردشگران را به این منطقه جذب می کند. در اطراف دریاچه آژانس های گردشگری تورهای متنوعی از جمله تورهای یک روزه تور رفتینگ تورهای چندروزه همراه با برنامه کمپینگ و تفریحات آبی هیجان انگیزی مانند جامپ واتر پرش از صخره شاتل و بنانا سرسره آبی در طبیعت و قایق موتوری اجرا می کنند که این منطقه را به مقصدی عالی برای طبیعت گردی و ورزش های آبی تبدیل کرده است.

با ارتفاع ۲۳۰ متر سد کارون چهار نه تنها بلندترین سد ایران است بلکه در زمان ساخت در فهرست پنج سد مرتفع جهان قرار گرفت.

سد سپیدرود یا منجیل

سد سپیدرود که به نام سد منجیل نیز شناخته می شود در محل تلاقی دو رودخانه مهم قزل اوزن و شاهرود بر روی رودخانه سپیدرود احداث شده است. این سد در فاصله ۷۵ کیلومتری جنوب شهر رشت و در مجاورت شهر منجیل در استان گیلان قرار دارد. ساخت سد قدیمی سپیدرود در سال ۱۳۳۱ آغاز و در سال ۱۳۴۱ به بهره برداری رسید که آن را به یکی از سدهای با سابقه کشور تبدیل کرده است.

نام این سد در ابتدا سپیدرود بود اما در سال ۱۳۴۶ به سد شهربانو فرح تغییر نام داد و پس از انقلاب اسلامی دوباره به نام اصلی خود سپیدرود بازگشت. هدف اصلی و اولیه از ساخت سد سپیدرود تنظیم جریان آب ورودی به این رودخانه برای آبیاری زمین های وسیع شالی کاری در استان گیلان و منطقه فومنات بوده است.

از اهداف فرعی و مهم دیگر احداث این سد می توان به کنترل سیلاب های مخرب رودخانه تولید انرژی برق آبی (هرچند با ظرفیت کمتر نسبت به سدهای بزرگ کارون) تامین آب آشامیدنی بخشی از مناطق اطراف و تامین نیازهای آبی مرتبط با فعالیت های شیلات آبزی پروری و دام پروری اشاره کرد. این سد با حجم مخزن ۱ میلیارد و ۷۵۶ میلیون متر مکعب در رتبه هشتم بزرگترین سدهای ایران از نظر حجم مخزن قرار دارد.

سد منجیل به خودی خود یکی از دیدنی های شهرستان رودبار و از محبوب ترین جاهای دیدنی استان گیلان محسوب می شود. آب های جمع شده در پشت سد منظره ای شبیه به یک دریاچه بزرگ را در میان رشته کوه های البرز ایجاد کرده که زیبایی منطقه را دوچندان نموده است. بسیاری از گردشگران در کنار سد توقف کرده و به استراحت و عکاسی از این چشم انداز زیبا می پردازند.

کمی دورتر از محل سد امکان قایق سواری در آب های دریاچه وجود دارد که تجربه ای به یادماندنی برای گردشگران فراهم می آورد. دریاچه سد سپیدرود همچنین محل مناسبی برای تمرین قایق سواران حرفه ای پیش از مسابقات است. از آنجایی که منطقه منجیل به داشتن سرعت باد بالا شهرت دارد در بخش های مختلف دامنه های کوه اطراف سد توربین های بلند بادی برای تولید برق نصب شده اند که چشم انداز بسیار زیبایی را در کنار سد ایجاد کرده اند و سد منجیل را به یکی از معدود سدهای کشور با نیروگاه بادی در نزدیکی خود تبدیل کرده اند.

سد سپیدرود با چالشی به نام رسوب گیری مواجه است و یکی از رسوب گیرترین سدهای جهان محسوب می شود؛ به طوری که تاکنون بیش از نیمی از ظرفیت مخزن آن با رسوبات پر شده است. برای مقابله با این مشکل از سال ۱۳۵۹ عملیات شاس (شستشوی رسوبات) و تغییر زمان بندی پر و خالی کردن سد برای کاهش سرعت رسوب گذاری انجام می شود. احداث یک پارک جنگلی در محدوده سد منجیل نیز باعث افزایش جذابیت منطقه برای گردشگران شده است. این پارک دارای امکاناتی نظیر آلاچیق زمین های بازی کودکان مسیرهای دوچرخه سواری و پیاده روی قایق پدالی و چشم انداز زیبا به سد و نیروگاه بادی است.

سد مارون

سد مخزنی مارون در فاصله ۱۵ کیلومتری شمال شرق شهر بهبهان در استان خوزستان و بر روی رودخانه مارون احداث شده است. این رودخانه که در گذشته با نام تاب شناخته می شد از کوه های نیل و چشمه سارهای دامنه کوه های سادات در رشته کوه های زاگرس سرچشمه می گیرد و پس از طی مسافتی حدود ۱۲۰ کیلومتر به دریاچه سد مارون می رسد و سپس از طریق تنگ تکاب وارد دشت بهبهان می شود.

سد مارون از نوع سنگریزه ای شنی با هسته رسی است و با حجم مخزنی برابر با ۱ میلیارد و ۲۰۰ میلیون متر مکعب در فهرست بزرگترین سدهای ایران از نظر حجم مخزن قرار می گیرد. ارتفاع این سد از پی برابر با ۱۷۰ متر و طول تاج آن ۳۴۵ متر است. عملیات احداث سد مارون از سال ۱۳۶۸ آغاز شد و پس از حدود ۹ سال تلاش در سال ۱۳۷۷ به بهره برداری رسید.

اهداف اصلی از ساخت این سد شامل جلوگیری از سیلاب های ویرانگر ناشی از جریان های شدید رودخانه مارون تامین آب مورد نیاز برای اراضی کشاورزی وسیع در دشت های بهبهان جایزان و شادگان و همچنین تامین انرژی برق آبی مورد نیاز منطقه بوده است. نیروگاه سد مارون دارای ظرفیت تولید ۱۵۰ مگاوات برق است که سهمی در تامین انرژی شبکه سراسری دارد.

دریاچه پشت سد مارون با وجود امکانات تفریحی متنوع و چشم اندازهای طبیعی زیبا به یکی از مقاصد گردشگری پرطرفدار در استان خوزستان تبدیل شده است. پلاژ تفریحی سد مارون با وسعتی در حدود ۱۳ هکتار دارای فضای سبز دلنشین با پوشش گیاهی متنوع است و امکانات تفریحی و رفاهی متعددی را برای بازدیدکنندگان فراهم کرده است.

این امکانات شامل ورزش های آبی نظیر جت اسکی و قایق سواری فرصت ماهیگیری پارک مخصوص بازی کودکان زمین های ورزشی مانند مینی فوتبال والیبال ساحلی و بدمینتون پیست دوچرخه سواری امکان استفاده از موتور چهارچرخ چای خانه و فروشگاه های مختلف می شود. همچنین مجموعه پلاژ تفریحی سد مارون تعدادی ویلای اقامتی نیز برای رفاه حال گردشگرانی که قصد اقامت در منطقه را دارند در نظر گرفته است.

سد درودزن

سد مخزنی درودزن در استان فارس در فاصله حدود ۵۰ کیلومتری شمال غرب شهر مرودشت و بر روی رودخانه مهم کُر احداث شده است. رودخانه کُر یکی از مهم ترین رودخانه های منطقه زاگرس و یکی از منابع اصلی تامین آب در استان فارس به ویژه برای دشت های حاصلخیز مرودشت و کامفیروز است. این سد از نوع خاکی با هسته رسی است و با حجم مخزن ۹۶۰ میلیون متر مکعب در فهرست بزرگترین سدهای ایران از نظر حجم مخزن قرار می گیرد.

تاریخچه سازه های آبی در محل فعلی سد درودزن به دوران باستان بازمی گردد. حدود ۲۴۰۰ سال پیش نیاز به آب برای آبیاری مزارع گسترده در دشت مرودشت هخامنشیان را بر آن داشت تا سدی در نزدیکی روستای درودزن کنونی احداث کنند. این سد باستانی که به سد داریوش شهرت داشت حاصل نگرش مهندسی پیشرفته و تلاش ایرانیان در آن زمان بود و با توجه به قدمت ساخت یکی از شاهکارهای مهندسی جهان باستان به شمار می رفت.

موقعیت سد داریوش در بهترین نقطه از مسیر رودخانه کُر انتخاب شده بود؛ به همین دلیل در قرن های بعدی نیز این سد در همین مکان بارها و بارها بازسازی و مورد استفاده قرار گرفت. در دوران پهلوی با توجه به افزایش نیاز آبی تصمیم به ساخت سد بزرگتری در همین محل گرفته شد. بقایای سد کوروش (بخشی از سازه باستانی) به سه کیلومتری محل فعلی سد منتقل شد و سد جدید در سال ۱۳۵۱ خورشیدی بنا گردید.

هدف از ساخت سد جدید درودزن تامین آب آشامیدنی برای شهرهای شیراز و مرودشت و همچنین تامین آب مورد نیاز برای کشاورزی در مناطق مرودشت و کامفیروز بود. پس از پیروزی انقلاب اسلامی نام سد داریوش به سد درودزن تغییر یافت. پشت سد مخزنی درودزن دریاچه ای بزرگ و زیبا تشکیل شده است.

درون این دریاچه شبه جزیره ای وجود دارد که در زمان آبگیری کامل سد به صورت یک جزیره کامل درمی آید و با پلی به خارج از دریاچه متصل می شود. در اطراف این دریاچه پروژه های عمرانی و گردشگری بزرگی در حال انجام است که شامل احداث ویلا هتل و مجموعه های تفریحی رفاهی و خدماتی می شود. بازدید از دریاچه سد درودزن به عنوان یکی از دیدنی های مهم شهرستان مرودشت در سفر به این منطقه بسیار توصیه می شود و فرصت مناسبی برای لذت بردن از طبیعت و آرامش کنار آب فراهم می کند.

کاروانسرای عباسی قصر شیرین

در میان بناهای تاریخی ایران که یادگار دوران گذشته هستند کاروانسراها جایگاه ویژه ای دارند. این سازه ها نه تنها مکانی برای استراحت و تجدید قوای کاروان ها در مسیرهای طولانی تجاری و زیارتی بودند بلکه از نظر معماری نیز دارای ارزش های فراوانی هستند. یکی از این بناهای ارزشمند کاروانسرای عباسی قصر شیرین است که نام آن با دوره صفویه و احتمالا نام شاه عباس اول گره خورده است. این کاروانسرا در شهر مرزی قصر شیرین در استان کرمانشاه واقع شده و به دلیل موقعیت جغرافیایی و اهمیت تاریخی مورد توجه قرار دارد.

کاروانسرای عباسی قصر شیرین نه تنها یک اثر معماری از دوران صفوی است بلکه بخشی از تاریخ پر فراز و نشیب منطقه غرب کشور و مسیرهای ارتباطی با کشورهای همسایه محسوب می شود. این بنا در طول تاریخ شاهد رویدادهای مختلفی بوده و متاسفانه در دوران جنگ تحمیلی و همچنین زلزله اخیر در منطقه آسیب های جدی دیده است. با این حال تلاش هایی برای مرمت و بازسازی آن صورت گرفته تا این یادگار ارزشمند برای آیندگان حفظ شود. در این بخش به معرفی این کاروانسرا و ویژگی های آن می پردازیم.

کاروانسرای عباسی قصر شیرین کجاست

کاروانسرای عباسی قصر شیرین در شهر قصر شیرین واقع در استان کرمانشاه در غرب ایران و در نزدیکی مرز با کشور عراق قرار دارد. این بنای تاریخی در مرکز شهر قصر شیرین و در خیابان شهدا واقع شده است. قدمت این کاروانسرا به دوره حکومت صفویه بازمی گردد و نام آن نشان دهنده ارتباط احتمالی آن با ساخت و سازهای گسترده ای است که در زمان شاه عباس اول صفوی در سراسر ایران صورت گرفت.

این بنای تاریخی ارزشمند در تاریخ هشتم مردادماه سال ۱۳۸۱ با شماره ۵۸۹۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است که نشان دهنده اهمیت فرهنگی و تاریخی آن است. اگرچه بخش عمده این کاروانسرا در دوران صفویه بنا نهاده شده اما لازم به ذکر است که بخش هایی از آن نیز در دوره پهلوی مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته و قسمت های جدیدی به آن افزوده شده است که نشان از تداوم استفاده و اهمیت این مکان در طول زمان دارد.

قصر شیرین شهری با قدمت بسیار طولانی است که تاریخ آن به پیش از اسلام بازمی گردد و وجود آثار تاریخی متعدد در این شهر از جمله کاروانسرای عباسی گواه این پیشینه کهن است. موقعیت مرزی قصر شیرین در گذشته اهمیت این کاروانسرا را به عنوان محلی برای اقامت مسافران تجار و زائران در مسیرهای بین المللی و زیارتی دوچندان می کرد.

مسیر دسترسی به کاروانسرای عباسی قصر شیرین

برای دسترسی به کاروانسرای عباسی قصر شیرین باید ابتدا خود را به شهر قصر شیرین در استان کرمانشاه برسانید. این شهر در غرب استان کرمانشاه و در نزدیکی مرز ایران و عراق واقع شده است. پس از ورود به شهر قصر شیرین باید به سمت مرکز شهر حرکت کنید و خود را به میدان شهدا برسانید که یکی از میادین اصلی شهر است.

کاروانسرای عباسی در نزدیکی این میدان قرار دارد. از میدان شهدا به سمت خروجی شمالی میدان حرکت کرده و وارد خیابان شهدا شوید. پس از طی مسافتی نسبتاً کوتاه (چند صد متر) در این خیابان بنای تاریخی کاروانسرای عباسی قصر شیرین در سمت چپ شما نمایان خواهد شد. موقعیت مرکزی این کاروانسرا در شهر دسترسی به آن را با استفاده از وسایل حمل ونقل عمومی نیز آسان می سازد.

کاروانسرای عباسی قصر شیرین در دوران صفویه ساخته شد و در آن زمان به ویژه در مسیر زائران عتبات عالیات و کربلای معلی نقش مهمی ایفا می کرد. این کاروانسرا در زمینی به مساحت ۳۶۰۰ متر مربع ساخته شده و ابعاد آن حدود ۶۰ متر در ۶۰ متر با ارتفاعی حدود پنج متر است. در دوره پهلوی این کاروانسرا به صورت جامع مورد مرمت قرار گرفت و بخش های جدیدی نیز به آن اضافه شد که در وسعت و کاربری آن تغییراتی ایجاد کرد.

متاسفانه این بنای تاریخی در طول تاریخ آسیب های جدی دیده است. در دوران جنگ تحمیلی بخش عظیمی از کاروانسرای عباسی قصر شیرین تخریب شد. پس از جنگ عملیات بازسازی و مرمت آن آغاز شد و چندین سال به طول انجامید و هزینه های قابل توجهی صرف احیای آن گردید. این بازسازی ها با هدف جلوگیری از تخریب بیشتر بنا و همچنین ایجاد کاربری های جدید برای جذب گردشگر صورت گرفت.

پیش از زلزله اخیر کرمانشاه در سال ۱۳۹۶ بخش هایی از این بنا به حجره ها و رواق هایی به سبک معماری سنتی تبدیل شده بود که در آن ها فروشندگان به عرضه کالاهای وارداتی می پرداختند و این مکان را به بازاری سنتی برای گردشگران تبدیل کرده بودند. متاسفانه زلزله ۷٫۳ ریشتری در ۲۱ آبان ۱۳۹۶ آسیب جدی به بخش عمده ای از کاروانسرای تاریخی عباسی قصر شیرین وارد کرد و بار دیگر نیاز به مرمت و بازسازی را مطرح نمود. امروزه با وجود آسیب ها کاروانسرای عباسی قصر شیرین همچنان به عنوان یکی از جاذبه های گردشگری مهم قصر شیرین محسوب می شود.

معماری کاروانسرای عباسی قصر شیرین

معماری کاروانسرای عباسی قصر شیرین نمونه ای قابل توجه از سبک معماری کاروانسراهای ایرانی به ویژه در دوره صفویه است که با در نظر گرفتن شرایط اقلیمی منطقه طراحی و اجرا شده است. در ساخت این بنا از مصالح بومی استفاده شده است؛ خشت خام و آجر مورد نیاز از خاک اطراف شهر تهیه می شد و ملاط به کار رفته در بنا از نوعی ساروج مخصوص بوده است.

این ساروج با مخلوط کردن آهک خاکستر و حتی سفیده تخم مرغ تهیه می شد که مقاومت و پایداری بالایی به سازه می بخشید. طراحی کاروانسرا به گونه ای است که متناسب با آب وهوای منطقه در فصل تابستان هوای داخل بنا خنک و در فصل زمستان گرم باشد که این خود نشان دهنده دانش معماری اقلیمی در آن دوران است.

ورودی اصلی کاروانسرا در ضلع جنوبی بنا قرار دارد و دارای طاقی بلند و زیبا است. در هر دو طرف ورودی سکوهایی برای نشستن مسافران و باراندازی تعبیه شده بود. پس از ورودی هشتی گنبدداری وجود دارد که از طریق آن می توان وارد حیاط مرکزی کاروانسرا شد. حیاط مرکزی قلب کاروانسرا محسوب می شود و در چهار ضلع آن چهار ایوان بزرگ با طاق های جناغی بلند قرار گرفته اند.

در اطراف حیاط مرکزی تعداد زیادی اتاق کوچک ساخته شده بود که محل اقامت مسافران و بازرگانان بود. در مقابل هر یک از این اتاق ها ایوان کوچکی قرار داشت که فضای نیمه باز مناسبی را ایجاد می کرد. پشت این اتاق ها اصطبل های بزرگی برای نگهداری از حیوانات بارکش مانند اسب قاطر و شتر تعبیه شده بود که دسترسی به آن ها از طریق راهروهای پشتی امکان پذیر بود.

در داخل کاروانسرا راهروها دالان ها و شبستان های متعددی وجود دارد که به حجره های کوچک تر متصل می شوند. حجره ها نیز دارای طاق های هلالی شکل هستند. در گذشته کاروان های زیارتی و تجارتی در فصل تابستان بار خود را در اتاقک های اطراف حیاط می گذاشتند و در فضای باز یا اتاق های خنک استراحت می کردند. در فصل زمستان برای محافظت از سرما از دالان های درونی و گرم تر کاروانسرا استفاده می کردند.

برای حفظ امنیت کاروانسرا و مسافران در برابر حمله دزدان و غارتگران در چهار گوشه دیوارهای خارجی بنا برج های نگهبانی احداث شده بود که نگهبانان می توانستند از بالای آن ها منطقه اطراف را زیر نظر داشته باشند. یکی از شاهکارهای معماری این کاروانسرا استفاده از طاق های گنبدی در بخش های مختلف است که نه تنها زیبایی بصری ایجاد می کند بلکه به استحکام و پایداری بنا در برابر بارهای وارده کمک شایانی می نماید و نشان دهنده تسلط معماران به اصول سازه ای در کنار زیبایی شناسی است.

موزه کاروانسرای عباسی قصر شیرین

در سال ۱۳۸۷ خورشیدی بخشی از فضای تاریخی کاروانسرای عباسی قصر شیرین به منظور نمایش گوشه ای از فرهنگ و زندگی مردم منطقه به موزه مردم شناسی اختصاص یافت. این موزه در قسمتی از بنای کاروانسرا که برای این منظور مناسب سازی شده بود افتتاح گردید و به یکی از بخش های جذاب این مجموعه برای بازدیدکنندگان تبدیل شد.

موزه مردم شناسی کاروانسرای عباسی قصر شیرین با هدف آشنایی بازدیدکنندگان با شیوه زندگی ابزار و ادوات مورد استفاده مردم منطقه به ویژه اقوام کُرد ساکن در جنوب استان کرمانشاه و عشایر این دیار راه اندازی شده است. در این موزه ابزار و ادوات مرتبط با زندگی کشاورزی و عشایری مردم منطقه به نمایش گذاشته شده است که شامل وسایل سنتی مورد استفاده در فعالیت های روزمره دامداری و زراعت می شود.

همچنین در این موزه می توان نمونه هایی از پوشاک محلی زیبای کردهای جنوب کردستان را مشاهده کرد که نشان دهنده تنوع و غنای فرهنگی این منطقه است. ابزار و وسایل مورد استفاده در زندگی عشایری این منطقه نیز در موزه به نمایش درآمده است که بازدیدکنندگان را با سبک زندگی کوچ نشینی و ابزارهای خاص مورد نیاز آن ها آشنا می کند.

بازدید از این موزه فرصت مناسبی برای درک عمیق تر فرهنگ تاریخ و شیوه زندگی مردم استان کرمانشاه به ویژه در مناطق غربی و مرزی فراهم می آورد و مکمل بازدید از خود بنای تاریخی کاروانسرا است. این موزه به حفظ و معرفی میراث ناملموس منطقه نیز کمک می کند و اطلاعات ارزشمندی را در اختیار بازدیدکنندگان قرار می دهد.

جاهای دیدنی اطراف کاروانسرای عباسی قصر شیرین

شهر قصر شیرین و مناطق اطراف آن به دلیل قدمت تاریخی و موقعیت جغرافیایی خاص دارای آثار باستانی و دیدنی های متعددی هستند که بازدید از آن ها در کنار کاروانسرای عباسی می تواند تجربه سفر به این منطقه را کامل تر کند. این آثار اغلب مربوط به دوران پیش از اسلام به ویژه دوره ساسانیان و همچنین دوران پس از اسلام هستند و نشان دهنده اهمیت این منطقه در طول تاریخ هستند.

برخی از این جاذبه ها در فاصله نزدیکی از کاروانسرای عباسی قرار دارند و دسترسی به آن ها آسان است. در ادامه به معرفی برخی از مهم ترین جاهای دیدنی اطراف کاروانسرای عباسی قصر شیرین می پردازیم که بازدید از آن ها برای علاقه مندان به تاریخ معماری و فرهنگ توصیه می شود و گوشه ای از غنای تاریخی این شهر را به نمایش می گذارند.

آتشکده چهارقاپی قصر شیرین

یکی از مهم ترین و ارزشمندترین آثار معماری به جای مانده از دوران باستان در منطقه غرب ایران آتشکده چهارقاپی قصر شیرین است. این بنای تاریخی در شمال شهر قصر شیرین قرار دارد و قدمت آن به اواخر دوره حکومت ساسانیان بازمی گردد. آتشکده چهارقاپی به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده و از نظر معماری دارای ویژگی های منحصر به فردی است که نشان دهنده پیشرفت معماری در آن دوره است.

این بنا همانند بسیاری از آثار معماری که پس از اسلام در ایران ساخته شدند دارای گنبد و طاق نما است که این شباهت ها می تواند نشان دهنده تاثیرپذیری معماری دوره های بعدی از سبک های معماری ساسانی باشد. آتشکده چهارقاپی به احتمال زیاد یکی از مراکز مهم مذهبی زرتشتی در دوران ساسانی بوده و وسعت و عظمت آن نشان از اهمیت آن در آن زمان دارد.

بازدید از ویرانه های این آتشکده فرصتی برای آشنایی با معماری مذهبی ساسانی و درک بخشی از تاریخ و تمدن ایران پیش از اسلام در منطقه غرب کشور فراهم می آورد. با وجود آسیب هایی که در طول زمان به این بنا وارد شده ساختار کلی و بقایای آن همچنان قابل تشخیص است و عظمت اولیه آن را به نمایش می گذارد.

کاخ خسرو

کاخ خسرو یکی دیگر از آثار مهم و باشکوه به جای مانده از دوره ساسانی در شهر قصر شیرین است. این بنا که متاسفانه امروزه تنها ویرانه هایی از آن باقی مانده در شمال شهر قصر شیرین و در نزدیکی سایر آثار باستانی این منطقه قرار دارد. کاخ خسرو با مساحتی بسیار بزرگ حدود ۲۸ هزار متر مربع بر روی سکوی بلندی احداث شده بود که نشان دهنده اهمیت و شکوه آن در زمان ساخت است.

این کاخ به احتمال زیاد یکی از اقامتگاه های سلطنتی یا مجموعه های حکومتی پادشاهان ساسانی به ویژه خسرو پرویز بوده است. وسعت و طراحی آن که شامل بخش های مختلفی می شده نشان دهنده پیچیدگی و پیشرفت معماری در دوران ساسانی است. کاخ خسرو نیز مانند آتشکده چهارقاپی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و از نظر تاریخی و باستان شناسی دارای اهمیت فراوانی است.

بازدید از بقایای کاخ خسرو با وجود تخریب هایی که در طول قرون بر آن رفته همچنان می تواند عظمت و بزرگی این سازه ساسانی را به بازدیدکننده منتقل کند. موقعیت آن بر روی سکوی بلند چشم انداز زیبایی به اطراف فراهم می کرده است. این اثر تاریخی شاهدی بر اهمیت قصر شیرین به عنوان یک مرکز مهم در دوران ساسانی و ارتباط آن با دربار شاهان این سلسله است و بخشی از میراث فرهنگی غنی ایران را به نمایش می گذارد.

شهر قصر شیرین با آثاری چون کاروانسرای عباسی آتشکده چهارقاپی و کاخ خسرو موزه ای روباز از تاریخ ایران در دوران ساسانی و صفوی است.

سوالات متداول

بزرگترین سد ایران چه نام دارد؟

بزرگترین سد ایران از نظر حجم مخزن سد کرخه است که در استان خوزستان بر روی رودخانه کرخه احداث شده و ظرفیت ذخیره سازی آب آن ۷ میلیارد و ۳۰۰ میلیون متر مکعب است.

کدام سد عنوان بلندترین سد ایران را دارد؟

بلندترین سد ایران با ارتفاع ۲۳۰ متر سد کارون ۴ است که بر روی رودخانه کارون در استان چهارمحال بختیاری ساخته شده است.

قدیمی ترین سد ایران کجاست؟

قدیمی ترین سد مدرن ایران سد دز است که در استان خوزستان و بر روی رودخانه دز قرار دارد. ساخت این سد بتنی در سال ۱۳۳۸ شمسی آغاز و در سال ۱۳۴۱ به پایان رسید.

قدمت کاروانسرای عباسی قصر شیرین به چه دورانی بازمی گردد؟

قدمت کاروانسرای عباسی قصر شیرین به دوره حکومت صفویه بازمی گردد. این بنا در زمان شاه عباس اول صفوی یا پس از آن در همین دوره ساخته شده است.

هزینه بازدید از کاروانسرای عباسی قصر شیرین چقدر است؟

بازدید از خود بنای کاروانسرای عباسی قصر شیرین رایگان است. اما برای بازدید از موزه مردم شناسی که در بخشی از کاروانسرا قرار دارد باید هزینه ورودی پرداخت شود.