جریان یا فردی از تاریخ حذف نشد

به گزارش تیتر اول، بعدازظهر سه شنبه ۲۳ تیرماه نشست نمایش و گفتگو درباره فیلم مستند «انیمیشن ایرانی» در تالار حقیقت برگزار شد. پس از نمایش این مستند، مهرداد فراهانی، مجری-کارشناس و منتقد سینمای مستند، با مهرداد شیهان کارگردان فیلم درباره روند ساخت «انیمیشن ایرانی» گفتگو کرد. مهمان این نشست علیرضا گلپایگانی استاد دانشگاه، تهیه کننده و کارگردان انیمیشن بود.

فراهانی در ابتدای این نشست با اشاره به تعطیلی اکران فیلم مستند در مرکز گسترش به دلیل شیوع ویروس کرونا، ابراز امیدواری کرد که نشست «اکران حقیقت» با استقبال خوب مخاطبان مواجه شود. مهرداد شیخان درباره روند ساخت این مستند گفت: سال ها در زمینه انیمیشن کار کردم و با آن آشنایی دارم. من فعالان این حوزه را از نسل های مختلف می شناسم. به نظر من این فیلم تحلیلی از تاریخ انیمیشن ایران است، اولین قدم برای پی بردن به مسیری که در انیمیشن ایرانی برای نقد این تاریخ طی شده است. فیلم مشابه مقاله است و بر اساس تحقیق سخت و چندین ساله در زمینه های مختلف ساخته شده است. هر قسمت از فیلم می‌توانست مستند جداگانه‌ای باشد، مثلاً انیمیشن در مرکز چگونه ساخته شده و مسیری که طی کرده یا مستندهای تبلیغاتی ایرانی چه روندی را طی کرده‌اند. من به اندازه خود فیلم به حوزه های مختلفی که در این حوزه وجود داشته و شخصیت های مهم و تاثیرگذاری که در این مسیر حضور داشته اند، پرداخته ام.

وی ادامه داد: آنچه از تاریخ مطالعه کرده ایم تا سال 2019 به پایان می رسد. هدف من پاسخگویی به نیاز بود، می خواستم در زمینه انیمیشن به تعریف یا گواهینامه ای برسم. انیمیشن سرکوب شده قرار دارد، از یک طرف سینمای بدنه به انیمیشن ایرانی فضا نمی دهد، از طرف دیگر به عنوان یک ابزار با آن برخورد می شود. خوشبختانه امروزه به لطف دانشکده های فعال، نسل جدیدی در عرصه انیمیشن وارد شده و در حال رشد است. نسلی که گام های بلندی برداشته و تلاش ها و کارهایش همسو با انیمیشن های دنیاست.

کارگردان مستند «انیمیشن ایرانی» گفت: تماشاگران این فیلم تنها دوستانی نیستند که در عرصه انیمیشن فعال هستند، برخی گلایه دارند که چرا فیلم این و آن را دارد اما من ندارم. این یک رویکرد غیرحرفه ای است، آنچه در فیلم نشان داده می شود نمونه ای از طیف است، یک فیلم قطعا نمی تواند همه افراد فعال را در یک صنف و جریان داشته باشد. من سعی می کنم در کتابی که در مورد تاریخ انیمیشن می نویسم آن را پوشش دهم. «انیمیشن ایرانی» یک فیلم آماری و یک دایره المعارف نیست. فیلمی خنثی است، کارگردان و گروه سازنده سعی کردند افراد و آثاری را انتخاب کنند که برای مخاطب حتی غیرایرانی قابل درک باشد و بفهمد انیمیشن ایرانی چیست.

شیهان در جایی دیگر از صحبت هایش گفت: اگر دوست دیگری این فیلم را می ساخت، فرق می کرد، اما مطمئنم روند کار را دنبال می کرد و درباره آن حوزه ها صحبت می کرد.

مهرداد فراهانی در ادامه از گلپایگانی پرسید که این فیلم چقدر در شناسایی و روایت صنایع اصلی، نقاط عطف و جریان های تولید انیمیشن در ایران موفق بوده است؟ گلپایگانی گفت: انیمیشن ایرانی یک حرکت تاریخی بزرگ و سندی معتبر برای هنر و انیمیشن ایرانی است. قبل از تحلیل اثر چند نکته در مورد خالق آن می گویم، البته هویت و ظاهر خالق اثر، خاستگاه او، جغرافیایی که در آن زندگی کرده در خلق یک اثر هنری موثر است. مهرداد شیخان که در سال 66 به عنوان جوانی فعال، ورزشکار و پرهیجان با او آشنا شدم، با عشق و انرژی کار خود را آغاز کرد. دوره های مختلفی از زندگی و فعالیت حرفه ای او را دیده ام، این اثر علاوه بر جنبه های اجتماعی، سیاسی و هنری، جنبه گرافیکی نیز دارد. «انیمیشن ایرانی» یک اثر هنری است و شباهتی به آثار دیگران ندارد. آثار شیهان، چه انیمیشن، چه گرافیک و چه مستند، ظاهر مشخصی از او دارد، ممکن است برخی آن نگاه را دوست نداشته باشند، اما کار شیهان شبیه هیچ کار دیگری نیست و با آثار دیگر متفاوت است.

وی ادامه داد: به نظرم فیلم کمی طولانی است. طبیعی است، فیلم از بخش‌های مختلف تاریخ انیمیشن ایران می‌گوید. احتمالاً سه برابر بیشتر از این فیلم اطلاعات و تاریخچه ای در مورد انیمیشن وجود دارد و یک فیلم برای پوشش همه نکات کافی نیست. اطلاعات انیمیشن پراکنده و نامشخص است. بسیاری از منابع و استنادها در دسترس نیستند. خوشبختانه با «انیمیشن ایرانی» این مشکل حل شده و امیدوارم بتوانم این مستند را در کلاس هایم تدریس کنم.

گلپایگانی افزود: انیمیشن ایرانی باید ایرانی باشد تا جهانی شود. انیمیشنی که گذشته نداشته باشد یا پیشینه خود را نداند نمی تواند بین المللی شود. سینمای موفق بین المللی ما هم ایرانی است. فیلمی مشابه آثار آنها موفق نیست.

مهرداد فراهانی، منتقد این نشست با تاکید بر اینکه انیمیشن ایران نیز مانند سینمای مستند و داستانی از کمبود منابع تاریخی و اسناد معتبر رنج می برد، گفت: برای بررسی تاریخچه انیمیشن ایرانی از این پس به «انیمیشن ایرانی» مراجعه کنید. مهرداد شیخان درباره روند پژوهش گفت: قبل از این فیلم تنها کتابی به قلم خانم جواهریان در دهه 70 درباره تاریخچه انیمیشن وجود داشت و هیچ سندی در دست نبود. من از دانش و تجربیاتم استفاده کردم، از تاریخ شفاهی استفاده کردم و سعی کردم هر آنچه در دسترس بود را جمع آوری کنم. در طول مسیر صحبت هایی که در طول راه اتفاق افتاد، افرادی که هنوز زنده بودند و خوشبختانه، کتاب ها، راش ها و عکس هایی که باقی مانده بودند، به من کمک کرد. من از سینمای ملی، آرشیو تلویزیون و کانون پرورش فکری استفاده می کنم. اسنادی را از زیرزمین خانه های افراد مختلف در ایران و حتی مهاجران اروپا و آمریکا پیدا کردم که برایم مفید بود. به عنوان مثال اطلاعات کمی در مورد اولین انیمیشن ایرانی «گربه و موش» وجود دارد. این انیمیشن و داستانش به همان اندازه که مستند است. در بسیاری از موارد و شخصیت ها این اتفاق افتاد. ما تلاش کردیم، اسنادی را پیدا کردیم و از برخی از آنها استفاده کردیم و این جستجوی پراکنده ماه ها طول کشید.

گلپایگانی در بخشی دیگر از این نشست گفت: انتظار داشتم در جشنواره انیمیشن که محل اصلی نمایش انیمیشن است، از این فیلم بیشتر استقبال شود. جامعه انیمیشن هیچ انتظار واقعی از این فیلم ندارد. یک فیلم نمی تواند کل داستان را بیان کند. آقای شیهان تاکید کرد که این فیلم تاریخی و آماری نیست، بلکه نگاهی است به مسیر طی شده تا سال ۲۰۱۹. من اسم این فیلم را یک کتاب سینمایی می‌گذارم که فصل‌های مختلف آن به هم مرتبط است.

مهرداد شیخان با اشاره به فصل های «انیمیشن ایرانی» گفت: من تمام تاریخ را نگفته ام، اصلا امکانش نبود. من استدلال می کنم که این فیلم یک نقطه شروع است، نه یک دایره المعارف. من به‌عنوان یک فیلمساز، دیدگاه خاص خود را نسبت به این تاریخ و شخصیت‌ها داشته‌ام، اما وجدان، اخلاق و صداقت مرا وادار به عینی بودن می‌کند و من هم بودم. من در طول این سال ها با افراد زیادی کار کرده ام که من را زخمی کرده اند، اما در فیلم با آنها مصاحبه هم کرده ام. من یک نفر به عنوان مستندساز و یک نفر به عنوان فردی که کار انیمیشن انجام می دهم. من سعی نکردم کسی را از تاریخچه اضافه یا حذف کنم.

گلپایگانی درباره اهمیت این فیلم گفت: «انیمیشن ایرانی» مقدمه ای برای انیمیشن ایرانی است که اطلاعات کافی برای جشنواره ها و مخاطبان خارجی دارد. اگر بخواهیم به مخاطب ایرانی و خارجی بگوییم انیمیشن در ایران مربوط به چه افرادی است و چه مسیری را طی کرده است، می توان از این فیلم استفاده کرد. شاید آن سریال بتواند روی همه زوایا و افراد تمرکز کند.

مرداد شیهان در پاسخ به سوال یکی از حاضران درباره آینده انیمیشن ایران گفت: اگر به جوانانی که این روزها مشغول کار هستند و بسیار با استعداد و خلاق هستند زمینه داده شود، آینده درخشانی در این زمینه خواهیم داشت. فضای انیمیشن امروز به دلیل فضا و فرصت های موجود می تواند خیلی زود جهانی شود. موفقیت فیلم کوتاه ایرانی در جشنواره های معتبر نشان از موفقیت نسل جدید دارد. موفقیت امروز بدون نقد گذشته و توجه به ریشه ها و تاریخچه پدیده ممکن نبود.

استاد دانشگاه علیرضا گلپایگانی در سخنان پایانی خود گفت: تداوم هنر در عرصه هنر ملی مهم است. انیمیشن ایرانی از سینمای داستانی و مستند جدا نیست. انیمیشن در ایران در اولین سال های پیدایش خود مرهون تجربه هنرمندان هنرهای تجسمی بود. در گذشته محتوا برای کارگردانان این حوزه مهم بود. گرایش های سیاسی مدیران در مستندها منعکس می شد. امروزه نسل جوان بیشتر فرم گرا شده است. او به داستان اهمیتی نمی دهد و مجذوب فرمالیسم است. آنها باید آسیب شناسی باشند. فرم و محتوا به هم مرتبط هستند. هنر به هم متصل است و جامعه انیمیشن از سینمای ایران جدا نیست.

مهرداد شیهان در پایان درباره جایگاه خود در این فیلم گفت: در «انیمیشن ایرانی» من راوی داستان بودم و سعی کردم از موضع گیری پرهیز کنم. اگر جایی از موفقیت انیمیشن در مرکز گفتم باور کردم، اگر از ضعف مدیران فرهنگی و هنری در سال های رشد انیمیشن گفتم، معتقدم و اگر معتقدم کانون به این امر کمک کرده است. تولد. و پویایی انیمیشن، بر اساس تحقیقات در مورد آن صحبت خواهم کرد. من از پرداختن به بحث انتقادی خودداری کردم و آن را به اساتید و صاحب نظران واگذار کردم.

مهرداد فراهانی، کارشناس، مجری و منتقد این نشست به آخرین پلان انیمیشن ایرانی اشاره کرد و گفت: رویکرد و دیدگاه فیلمساز را همانجا می توانید ببینید. یک تصویر سیاه و سفید با یک تصویر رنگی ترکیب می شود. آینده سینمای انیمیشن ایران روشن و امیدوارکننده است.

در پروژه «اکران حقیقت»، مستند «انیمیشن ایرانی» از تولیدات مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و انیمیشن اکران می شود. علاقه مندان می توانند این مستند را به صورت آنلاین از بستر «هاشور» تماشا کنند.

انتهای پیام