اگر زن تقاضای طلاق کند مهریه تعلق میگیرد
اگر زن تقاضای طلاق کند مهریه تعلق میگیرد
اگر زن تقاضای طلاق کند، بله، مهریه به او تعلق می گیرد. حق مهریه یک حق مستقل و ذاتی برای زن است که با وقوع عقد نکاح، فارغ از اینکه چه کسی درخواست طلاق را مطرح کند، به او تعلق می گیرد. این تصور که درخواست طلاق از سوی زن، منجر به سقوط مهریه می شود، نادرست است و مبنای قانونی ندارد.
در نظام حقوقی ایران، مهریه از جمله مهم ترین حقوق مالی زنان است که ریشه ای عمیق در فقه اسلامی و قوانین مدنی دارد. پرسش درباره وضعیت مهریه در شرایطی که زن درخواست طلاق می دهد، همواره از دغدغه های اصلی افراد درگیر دعاوی خانواده بوده و ابهامات زیادی را به همراه دارد. این مقاله با هدف تبیین دقیق و جامع جنبه های حقوقی این موضوع، تلاش می کند تا با استناد به مبانی قانونی و فقهی، روشنگری لازم را برای مخاطبان، اعم از زنان و مردان، ارائه دهد. در ادامه به بررسی چگونگی تعلق مهریه در انواع مختلف طلاق به درخواست زن، شرایط ویژه و روند قانونی مطالبه آن خواهیم پرداخت تا مخاطبان بتوانند با آگاهی کامل تری نسبت به حقوق و تکالیف خود تصمیم گیری کنند.
مهریه چیست و چرا به زن تعلق می گیرد؟
مهریه، مالی است که مرد در زمان عقد نکاح به زن خود متعهد می شود. این تعهد، یک دین بر ذمه مرد است که به محض جاری شدن صیغه عقد نکاح صحیح، به تملک زن درمی آید و او می تواند هر زمان که بخواهد، آن را مطالبه کند. ماهیت حقوقی مهریه، کاملاً مستقل از استمرار زندگی زناشویی یا درخواست طلاق است. به بیان دیگر، مهریه یک هبه یا بخشش نیست، بلکه حقی است که قانون و شرع برای زن قائل شده و به محض عقد، او مالک آن می شود. این حق، پشتوانه مالی و اقتصادی زن محسوب می شود و به عنوان یکی از مهمترین تضامین در زندگی مشترک در نظر گرفته می شود.
تعریف حقوقی مهریه
در ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی آمده است: به محض عقد، زن مالک مهر می شود و می تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید. این ماده به صراحت، مالکیت زن بر مهریه را از زمان انعقاد عقد تایید می کند. مهریه می تواند شامل هر مالی باشد که ارزش اقتصادی داشته، مشروع و قابل تملک باشد؛ از جمله وجه نقد، سکه طلا، املاک، منقولات، یا حتی آموزش هنری خاص و حج.
ماهیت حقوقی مهریه
مهریه یک حق مالی است که در فقه شیعه نیز جایگاه ویژه ای دارد و به عنوان صداق شناخته می شود. این حق، حتی قبل از وقوع رابطه زناشویی (دخول)، به طور کامل به زن تعلق دارد و تنها در یک حالت خاص، یعنی طلاق پیش از دخول، ممکن است نصف شود. سایر عوامل مانند عدم تمکین، خیانت یا حتی درخواست طلاق از سوی زن، به طور مستقیم باعث ساقط شدن حق مهریه نمی شوند.
انواع مهریه و نحوه مطالبه آن ها
مهریه در حقوق ایران به چند نوع اصلی تقسیم می شود که هر یک احکام و شرایط خاص خود را برای مطالبه دارند:
- مهرالمسمی: این نوع مهریه، رایج ترین شکل آن است که در زمان عقد نکاح با توافق زوجین، میزان و نوع آن به صورت مشخص در سند ازدواج درج می شود. اگر زن و مرد بر سر میزان و ماهیت مهریه به توافق برسند، این مهریه به عنوان مهرالمسمی شناخته می شود.
- مهرالمثل: در صورتی که در عقد نکاح، مهریه تعیین نشده باشد یا اگر مهریه تعیین شده باطل باشد (مثلاً مالیت نداشته باشد)، و رابطه زناشویی (دخول) واقع شده باشد، زن مستحق مهرالمثل خواهد بود. میزان مهرالمثل توسط دادگاه و با در نظر گرفتن جایگاه اجتماعی، وضعیت خانوادگی، تحصیلات و سایر خصوصیات زن و عرف منطقه تعیین می شود.
- مهرالمتعه: اگر مهریه در عقد نکاح تعیین نشده باشد و طلاق قبل از وقوع دخول رخ دهد، مرد باید مالی را به عنوان مهرالمتعه به زن بپردازد. تعیین میزان مهرالمتعه نیز بر عهده دادگاه است که با توجه به وضعیت مالی مرد (نه زن) و عرف جامعه صورت می گیرد.
- مهریه عندالمطالبه: اکثریت قریب به اتفاق مهریه ها در ایران از نوع عندالمطالبه هستند. به این معنا که زن می تواند هر زمان که بخواهد، حتی در طول زندگی مشترک، مهریه خود را مطالبه کند. مرد موظف است این مهریه را بپردازد مگر اینکه اعسار او در دادگاه ثابت شود که در این صورت مهریه به صورت تقسیطی پرداخت خواهد شد.
- مهریه عندالاستطاعه: در این نوع مهریه، پرداخت مهریه منوط به اثبات توانایی مالی مرد توسط زن است. یعنی زن باید در دادگاه ثابت کند که مرد از تمکن مالی کافی برای پرداخت مهریه برخوردار است. این نوع مهریه، مطالبه را برای زن دشوارتر می کند، زیرا بار اثبات بر دوش اوست.
قاعده کلی: آیا با درخواست طلاق از سوی زن، مهریه به او تعلق می گیرد؟
در پاسخ به این پرسش کلیدی، باید قاطعانه گفت: بله، درخواست طلاق از سوی زن، فی نفسه هیچ تأثیری بر حق مهریه او ندارد. این یک باور غلط رایج است که بسیاری از افراد جامعه را دچار اشتباه می کند. حق مهریه، همانطور که پیشتر اشاره شد، یک حق مستقل مالی است که به محض جاری شدن عقد نکاح، به زن تعلق می گیرد و برای مطالبه آن، نیازی به اثبات تقصیر مرد یا عدم تقصیر زن نیست.
اصل کلی: استقلال حق مهریه از حق طلاق
این اصل به این معناست که مهریه، مالی است که به موجب عقد به زن تعلق گرفته و برای بقای آن، نیازی به ادامه زندگی مشترک یا عدم درخواست طلاق از سوی زن نیست. حتی اگر زن به دلیل کراهت شدید از شوهر خود، خواهان جدایی باشد و به هیچ یک از شروط ضمن عقد یا دلایل عسر و حرج استناد نکند، باز هم حق مهریه او محفوظ است و می تواند آن را مطالبه کند. البته در این شرایط (طلاق خلع) ممکن است زن برای جلب رضایت مرد به طلاق، بخشی از مهریه خود را ببخشد که این یک انتخاب اختیاری است، نه یک اجبار قانونی.
مبنای قانونی حق مهریه
مبنای قانونی تعلق مهریه، ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی و مواد بعدی آن است که به صراحت مالکیت زن بر مهر را به محض عقد اعلام می دارند. این مواد هیچ ارتباطی بین حق مهریه و چگونگی یا دلایل درخواست طلاق قائل نیستند. بنابراین، دادگاه ها نیز در زمان رسیدگی به پرونده های طلاق، همواره حق مهریه زن را به رسمیت می شناسند، مگر اینکه شرایط خاص قانونی دیگری (مانند بخشش رسمی) مانع از آن شود.
بررسی وضعیت مهریه در انواع طلاق به درخواست زن
هرچند اصل بر تعلق مهریه در تمامی حالات طلاق است، اما نحوه و میزان مطالبه آن می تواند بسته به نوع طلاقی که زن درخواست می کند، متفاوت باشد. در اینجا به بررسی وضعیت مهریه در شایع ترین انواع طلاق به درخواست زن می پردازیم:
طلاق توافقی
طلاق توافقی، همانطور که از نامش پیداست، بر اساس توافق و تراضی زوجین برای جدایی صورت می گیرد. در این نوع طلاق، زن و مرد بر سر تمامی مسائل مربوط به زندگی مشترک پس از طلاق، از جمله مهریه، نفقه، حضانت فرزندان و ملاقات با آن ها، به توافق می رسند و سپس دادخواست مشترکی را به دادگاه خانواده ارائه می دهند. در طلاق توافقی، وضعیت مهریه کاملاً به توافق طرفین بستگی دارد. زن می تواند تمامی مهریه خود را دریافت کند، بخشی از آن را ببخشد یا حتی به طور کامل از آن صرف نظر کند. این توافقات باید به صورت روشن و صریح در صورتجلسه دادگاه یا توافق نامه رسمی درج شود و مورد تایید قاضی قرار گیرد. بنابراین، در طلاق توافقی، اگر زن و مرد توافق کنند که مهریه به طور کامل به زن پرداخت شود، این حق او محفوظ است و هیچ یک از طرفین نمی توانند از توافق خود عدول کنند.
طلاق به استناد شروط ۱۲ گانه ضمن عقد (حق طلاق قراردادی)
شروط دوازده گانه مندرج در قباله نکاحیه، از ابزارهای مهم حمایت از حقوق زن در قانون ایران است. این شروط به زن این امکان را می دهد که در صورت تحقق هر یک از آن ها و اثبات آن در دادگاه، از دادگاه درخواست طلاق کند، حتی اگر مرد با طلاق موافق نباشد. در این موارد، چون طلاق به دلیل تخلف مرد از شروط ضمن عقد (که همان تقصیر او محسوب می شود) صورت می گیرد، زن می تواند تمام مهریه خود را مطالبه کند و حق مهریه او به هیچ عنوان ساقط نمی شود.
شروط ۱۲ گانه عبارتند از:
- استنکاف شوهر از پرداخت نفقه زن یا عدم تمکن از ادای آن و همچنین عدم ایفای سایر حقوق واجبه زن به مدت ۶ ماه.
- سوء رفتار یا سوء معاشرت زوج به حدی که ادامه زندگی را برای زوجه غیرقابل تحمل کند.
- ابتلا به امراض صعب العلاج به نحوی که دوام زناشویی برای زوجه مخاطره آمیز باشد.
- جنون زوج در مواردی که فسخ نکاح ممکن نباشد.
- عدم رعایت دستور دادگاه در مورد منع اشتغال به کاری که حیثیات و مصالح خانوادگی را به خطر می اندازد.
- محکومیت قطعی شوهر به حبس پنج سال یا بیشتر.
- اعتیاد زوج به مواد مخدر یا مشروبات الکلی مضر به بنیان خانواده.
- ترک زندگی خانوادگی توسط زوج به مدت حداقل شش ماه متوالی بدون عذر موجه.
- غیبت مفقودالاثر شدن زوج به مدت ۶ ماه و عدم مراجعه به محل زندگی.
- محکومیت قطعی زوج در اثر ارتکاب جرم و اجرای هرگونه مجازات اعم از حد و تعزیر و یا اقداماتی منافی با حیثیت و شئون خانوادگی زوجه.
- عدم بچه دار شدن زوج بعد از ۵ سال از زندگی مشترک یا ابتلای زوج به بیماری هایی که مانع از تولید مثل گردد.
- ازدواج مجدد زوج بدون اجازه همسر اول.
اثبات هر یک از این شروط در دادگاه، به زن اجازه می دهد تا با حفظ کامل حقوق مالی خود، از جمله مهریه، تقاضای طلاق کند.
طلاق به دلیل عسر و حرج (بدون شروط ضمن عقد)
عسر و حرج به وضعیتی گفته می شود که ادامه زندگی مشترک برای زن دشوار و غیرقابل تحمل باشد. این شرایط می تواند شامل مواردی نظیر ضرب و شتم، سوءرفتار شدید، اعتیاد مضر مرد، ترک زندگی مشترک، بیماری صعب العلاج مرد و … باشد. در این موارد، حتی اگر شروط دوازده گانه در عقدنامه درج نشده باشد، زن می تواند با اثبات عسر و حرج خود در دادگاه، حکم طلاق را دریافت کند. همانند طلاق به استناد شروط ضمن عقد، در طلاق به دلیل عسر و حرج نیز حق مهریه زن کاملاً محفوظ است و او می تواند تمام مهریه خود را مطالبه کند.
طلاق خلع و مبارات (کراهت زن)
طلاق خلع و مبارات از انواع طلاق هستند که در آن کراهت (نفرت) از سوی زن (در خلع) یا از سوی هر دو طرف (در مبارات) وجود دارد. در این نوع طلاق ها، زن برای اینکه مرد را راضی به طلاق کند، مالی را به او می بخشد که اصطلاحاً به آن «فدیه» یا «مابذل» گفته می شود. این مال می تواند تمام یا قسمتی از مهریه باشد. نکته مهم این است که این بخشش مهریه، یک اقدام اختیاری از سوی زن برای حصول طلاق است و نه یک اجبار قانونی. یعنی زن اگر مایل باشد، می تواند برای طلاق خلع یا مبارات، از مهریه خود صرف نظر کند.
در طلاق خلع، زن با بخشیدن مالی به مرد، او را راضی به طلاق می کند و تا زمانی که زن به آنچه بخشیده است رجوع نکند، طلاق بائن و غیرقابل رجوع است. اگر زن به مابذل خود رجوع کند، طلاق از نوع خلع به طلاق رجعی تبدیل می شود و مرد نیز حق رجوع به زن را پیدا می کند.
طلاق به دلیل عدم تمکین زن (با تمرکز بر پرسش های کاربران)
عدم تمکین زن به معنای انجام ندادن وظایف زناشویی یا ترک منزل بدون دلیل موجه است. در بسیاری از موارد، این سوال پیش می آید که آیا عدم تمکین باعث ساقط شدن حق مهریه می شود؟ پاسخ قاطعانه این است که خیر، عدم تمکین به تنهایی و مستقیماً باعث ساقط شدن حق مهریه نمی شود. عدم تمکین تنها بر حق نفقه زن تأثیر می گذارد و در صورت اثبات آن در دادگاه، مرد می تواند از پرداخت نفقه خودداری کند. اما مهریه، همانطور که بارها تاکید شد، حقی مستقل است که با عقد نکاح به زن تعلق گرفته و با عدم تمکین از بین نمی رود. حتی اگر زن به دلیل ترک منزل بدون دلیل موجه، ناشزه شناخته شود، همچنان حق مطالبه مهریه خود را دارد.
شرایط خاص: چه زمانی ممکن است مهریه به زن تعلق نگیرد یا کمتر شود؟
با وجود اصل کلی تعلق مهریه، در برخی شرایط خاص، ممکن است زن نتواند تمام یا قسمتی از مهریه خود را دریافت کند. این شرایط شامل موارد زیر است:
۱. بخشش رسمی و کتبی مهریه (بذل مهریه)
اگر زن به صورت رسمی و کتبی، مهریه خود را به مرد ببخشد، دیگر حق مطالبه آن را نخواهد داشت. این بخشش می تواند در قالب سند صلح، اقرارنامه رسمی در دفترخانه اسناد رسمی، یا حتی در صورتجلسه دادگاه در یک طلاق توافقی باشد. مهم است که بخشش مهریه به صورت قانونی و رسمی ثبت شود تا اعتبار حقوقی داشته باشد. این مورد با بخشش مهریه در طلاق خلع که زن می تواند به آن رجوع کند، متفاوت است.
۲. عدم نزدیکی (دخول) قبل از طلاق
بر اساس ماده ۱۰۹۲ قانون مدنی، هرگاه شوهر قبل از نزدیکی زن خود را طلاق دهد، زن مستحق نصف مهر خواهد بود. این تنها موردی است که قانون، صراحتاً کاهش مهریه را پیش بینی کرده است. در این حالت، اگر مهریه عندالمطالبه باشد و تمام آن قبلاً به زن پرداخت شده باشد، زن باید نصف آن را به مرد بازگرداند.
۳. مهریه عندالاستطاعه و اثبات عدم توانایی مرد
اگر مهریه از نوع عندالاستطاعه باشد، زن برای مطالبه آن باید توانایی مالی مرد را در دادگاه اثبات کند. در صورتی که زن نتواند این موضوع را ثابت کند یا مرد اثبات کند که استطاعت مالی برای پرداخت مهریه ندارد، ممکن است مطالبه مهریه معلق بماند یا حتی در صورت عدم استطاعت دائمی، عملاً امکان دریافت آن وجود نداشته باشد. البته این به معنای ساقط شدن حق نیست، بلکه صرفاً به معنای عدم امکان اجرای آن در حال حاضر است.
۴. بطلان عقد نکاح
در صورتی که از ابتدا عقد نکاح به هر دلیلی باطل بوده باشد (مثلاً عدم رعایت شرایط اساسی صحت عقد نظیر اهلیت، قصد و رضا، یا تعیین مهریه نامشروع)، مهریه نیز به زن تعلق نمی گیرد. البته در این موارد، اگر زن از بطلان عقد بی خبر بوده و رابطه زناشویی نیز واقع شده باشد، ممکن است مستحق مهرالمثل باشد.
۵. اثبات خیانت زن (برخلاف باور عمومی)
یکی از باورهای غلط و رایج در جامعه، این است که اگر زن مرتکب خیانت شود، حق مهریه او ساقط می شود. این باور کاملاً اشتباه است. خیانت زن، هرچند از نظر اخلاقی یا شرعی ناپسند باشد، به هیچ وجه باعث ساقط شدن حق مهریه او نمی شود. مهریه حقی است که به موجب عقد به زن تعلق گرفته و ارتباطی به رفتار پس از عقد ندارد. تنها در صورتی که زوجین در طلاق توافقی، بر سر بخشش مهریه در ازای طلاق به دلیل خیانت زن به توافق برسند، مهریه به زن تعلق نمی گیرد که آن هم ناشی از توافق است، نه حکم قانونی.
روند قانونی مطالبه مهریه در صورت درخواست طلاق از سوی زن
برای زنانی که قصد درخواست طلاق از طرف زن و گرفتن مهریه را دارند، آگاهی از روند قانونی مطالبه مهریه بسیار مهم است. این روند می تواند موازی با درخواست طلاق یا به صورت مستقل انجام شود:
۱. مراحل اقدام: مراجعه به دادگاه خانواده یا اجرای ثبت
زن برای مطالبه مهریه می تواند از دو مسیر اصلی اقدام کند:
- از طریق اجرای ثبت: اگر مهریه منقول یا غیرمنقول (مانند سکه، ملک) باشد و در سند ازدواج به صورت رسمی قید شده باشد، زن می تواند مستقیماً به دفترخانه محل تنظیم عقد مراجعه کرده و تقاضای صدور اجرائیه کند. این مسیر معمولاً سریع تر و کم هزینه تر است، زیرا نیازی به طرح دعوا در دادگاه ندارد و مستقیماً منجر به توقیف اموال مرد می شود.
- از طریق دادگاه خانواده: اگر مهریه از نوع عندالاستطاعه باشد یا زن بخواهد همزمان با دادخواست طلاق، مهریه خود را نیز مطالبه کند، باید به دادگاه خانواده مراجعه کرده و دادخواست مطالبه مهریه را تقدیم کند.
۲. مدارک مورد نیاز
برای طرح دعوای مهریه، مدارک اصلی زیر مورد نیاز است:
- اصل سند ازدواج
- اصل شناسنامه و کارت ملی زن
- دادخواست مطالبه مهریه (در صورت اقدام از طریق دادگاه)
- در صورت داشتن وکیل، وکالتنامه معتبر.
۳. توقیف اموال (اجرای مهریه) و مفهوم مستثنیات دین
پس از صدور اجرائیه (چه از طریق ثبت و چه از طریق دادگاه)، زن می تواند درخواست توقیف اموال مرد را بدهد. اموالی مانند حساب های بانکی، حقوق و مزایا (تا یک چهارم برای شخص متأهل و یک سوم برای شخص مجرد)، خودرو، ملک و… قابل توقیف هستند.
اما در این میان، مفهومی به نام «مستثنیات دین» وجود دارد. مستثنیات دین اموالی هستند که حتی با وجود بدهکاری مرد (از جمله بابت مهریه)، قابل توقیف و فروش نیستند، زیرا برای حداقل زندگی آبرومندانه او ضروری محسوب می شوند. مصادیق مستثنیات دین شامل موارد زیر است:
- مسکن مورد نیاز و متناسب با شان بدهکار و افراد تحت تکفل او.
- اثاثیه مورد نیاز زندگی که برای رفع حوائج ضروری بدهکار و خانواده اش لازم است.
- ابزار و کتب و وسایل ضروری کسب و کار و حرفه بدهکار.
- لوازم و ابزار ضروری زندگی خانواده.
- مقداری از وجه نقد یا سهام که برای یک دوره مشخص برای گذران زندگی ضروری باشد.
- تلفن همراه، به شرطی که تنها وسیله ارتباطی باشد و وسیله ای برای امرار معاش محسوب نشود.
۴. نقش وکیل متخصص در مطالبه مهریه و طلاق
پیچیدگی های حقوقی و اداری دعاوی خانواده، به ویژه در زمینه مهریه و طلاق، اهمیت حضور یک وکیل متخصص را دوچندان می کند. یک وکیل کارآزموده می تواند:
- مراحل قانونی را به درستی هدایت کند.
- بهترین مسیر حقوقی (دادگاه یا ثبت) را انتخاب کند.
- در جمع آوری مدارک و مستندات لازم کمک کند.
- از حقوق موکل خود در دادگاه به بهترین شکل دفاع کند.
- در خصوص مسائلی مانند اعسار، تقسیط مهریه و مستثنیات دین، راهنمایی های لازم را ارائه دهد.
این تخصص می تواند در تسریع روند پرونده و حصول بهترین نتیجه برای موکل نقش حیاتی داشته باشد.
نتیجه گیری
در پاسخ نهایی به این پرسش که اگر زن تقاضای طلاق کند مهریه تعلق میگیرد یا خیر، باید تأکید کرد که بله، مهریه به عنوان یک حق مستقل و ذاتی زن، تحت هر شرایطی به او تعلق می گیرد. درخواست طلاق از سوی زن، چه به دلیل عسر و حرج، چه به استناد شروط ضمن عقد و چه حتی صرفاً به دلیل کراهت، به تنهایی باعث سقوط حق مهریه او نمی شود.
توضیحات مفصلی در خصوص انواع مهریه، تأثیر هر یک از انواع طلاق بر وضعیت مهریه و شرایط خاصی که ممکن است منجر به عدم تعلق یا کاهش مهریه شود (نظیر بخشش رسمی مهریه یا طلاق قبل از نزدیکی) ارائه شد. همچنین روشن گردید که باورهای غلطی چون ساقط شدن مهریه با اثبات خیانت زن یا عدم تمکین، هیچ مبنای قانونی ندارند.
با این حال، هر پرونده طلاق و مهریه دارای جزئیات و ظرایف خاص خود است که نیازمند بررسی دقیق و موشکافانه است. پیچیدگی های روند قانونی مطالبه مهریه، از جمله مراحل اداری، دادگاهی، توقیف اموال و آشنایی با مفهوم مستثنیات دین، می تواند برای افراد عادی دشوار و گیج کننده باشد. از این رو، توصیه اکید می شود که پیش از هرگونه اقدام حقوقی، با یک وکیل متخصص در زمینه دعاوی خانواده مشورت شود. مشاوره حقوقی تخصصی به شما کمک می کند تا با آگاهی کامل از حقوق خود و بهترین مسیر قانونی، از منافع خود به طور کامل محافظت کنید و از بروز مشکلات و اشتباهات احتمالی جلوگیری نمایید.
برای دریافت مشاوره حقوقی تخصصی در زمینه طلاق و مهریه با وکلای مجرب تماس بگیرید.