هموفیلوس آنفلوآنزا نوع b (Hib): شناخت، پیشگیری و درمان

باکتری هموفیلوس آنفلوآنزا نوع b، نخستین بار در سال ۱۸۹۲ توسط «ریچارد فیفرر» شناسایی شد. در آن زمان، پزشکان تصور می کردند که این باکتری عامل اصلی آنفلوآنزا است، زیرا در نمونه های خلط بیماران مبتلا به آنفلوآنزا یافت می شد. بعدها مشخص شد که این فرضیه نادرست بوده و عامل واقعی آنفلوآنزا ویروس است، اما همین کشف آغازگر مسیر شناخت یکی از خطرناک ترین باکتری های دوران کودکی شد.

باکتری Hib معمولاً در بینی و گلو برخی از کودکان بدون ایجاد علائم خاصی زندگی می کند، اما زمانی که وارد جریان خون یا سایر اندام ها شود، می تواند عفونت های بسیار شدید و گاه مرگبار ایجاد کند. پیش از معرفی واکسن، این باکتری یکی از شایع ترین عوامل مننژیت باکتریایی در کودکان زیر ۵ سال بود.

علائم و بیماری های ناشی از Hib

پیش از دوران واکسیناسیون، عفونت های Hib یکی از کابوس های رایج در بیمارستان های کودکان بود. این باکتری می تواند چندین اندام بدن را درگیر کند و بسته به محل عفونت، بیماری های متفاوتی ایجاد کند.

مهم ترین و خطرناک ترین بیماری ناشی از Hib، مننژیت باکتریایی است؛ التهاب پرده های مغزی که علائمی مانند تب، سردرد، استفراغ، سفتی گردن و در موارد شدید تشنج و کما دارد. بر اساس گزارش های مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری های اروپا (ECDC)، میزان مرگ ومیر ناشی از Hib در صورت عدم درمان می تواند تا ۴۰ درصد باشد. حتی در صورت نجات، بیماران ممکن است دچار عوارض دائمی مانند کاهش شنوایی یا بینایی شوند.

علاوه بر مننژیت، Hib می تواند باعث بیماری های دیگری نیز شود، از جمله:

• اپی گلوتیت (Epiglottitis): التهاب شدید و خطرناک گلو که می تواند مسیر تنفس را مسدود کند.
• سلولیت (Cellulitis): عفونت پوستی که موجب قرمزی، تورم و درد می شود.
• ذات الریه (Pneumonia): عفونت ریوی که تنفس را دشوار می کند.
• سپتی سمی (Sepsis): عفونت گسترده در خون که در صورت عدم درمان فوری، منجر به شوک و مرگ می شود.

شیوع بیماری پیش از واکسن

در دهه های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰، بیماری Hib یکی از دلایل اصلی بستری شدن و مرگ کودکان خردسال بود. طبق آمارهای تاریخی در بریتانیا، پیش از معرفی واکسن، سالانه حدود ۱۵۰۰ مورد ابتلا گزارش می شد که از این میان نزدیک به ۹۰۰ مورد مننژیت و حدود ۶۰ مرگ رخ می داد.

در آن زمان، بیشترین شیوع در نوزادان ۶ تا ۱۱ ماهه دیده می شد و حدود ۶۰ درصد موارد پیش از یک سالگی اتفاق می افتاد. نوزادان کوچک تر، تا حدودی توسط آنتی بادی های منتقل شده از طریق جفت و شیر مادر محافظت می شدند، اما این ایمنی موقتی بود و به سرعت از بین می رفت.

واکسن Hib؛ انقلابی در پزشکی اطفال

اولین واکسن Hib در سال ۱۹۸۵ در ایالات متحده معرفی شد. نسخه های اولیه آن مؤثر بودند، اما واکسن های بهبودیافته و ترکیبی که در سال های بعد عرضه شدند، توانستند شیوع این بیماری را تقریباً به صفر برسانند.

واکسن Hib از نوع غیرفعال است؛ یعنی حاوی باکتری زنده نیست. در عوض، تنها بخشی از پوشش بیرونی باکتری (پلی ساکارید) به بدن تزریق می شود. سیستم ایمنی این بخش را شناسایی کرده و در برابر آن آنتی بادی تولید می کند. در نتیجه، اگر کودک در آینده با باکتری واقعی مواجه شود، بدن به سرعت از او محافظت خواهد کرد.

در ایالات متحده، نوزادان معمولاً سه تا چهار دوز واکسن Hib را در سنین ۲، ۴، ۶ و ۱۲ تا ۱۵ ماهگی دریافت می کنند. در بریتانیا نیز واکسن Hib در قالب واکسن شش گانه، هم زمان با واکسن های دیفتری، کزاز، سیاه سرفه، فلج اطفال و هپاتیت B تزریق می شود.

وضعیت واکسن Hib در ایران

در ایران، واکسن Hib در سال ۱۳۹۳ به صورت رسمی وارد برنامه ملی واکسیناسیون نوزادان شد. این واکسن در قالب واکسن پنج گانه (شامل دیفتری، کزاز، سیاه سرفه، هپاتیت B و Hib) به صورت رایگان در مراکز بهداشت کشور تزریق می شود.

نوزادان ایرانی واکسن را در سه نوبت دریافت می کنند: در سن ۲ ماهگی، ۴ ماهگی و ۶ ماهگی. این اقدام سبب شد موارد مننژیت باکتریایی و ذات الریه در کودکان کشور به شکل قابل توجهی کاهش یابد. بر اساس آمار وزارت بهداشت، پس از اجرای این برنامه، میزان ابتلا به Hib در کودکان ایرانی بیش از ۹۰ درصد کاهش یافته است.

چالش جهانی؛ دسترسی نابرابر به واکسن

با وجود موفقیت گسترده واکسن Hib، هنوز در سراسر جهان پوشش واکسیناسیون کامل نیست. طبق آمار سازمان جهانی بهداشت (WHO)، پوشش واکسن Hib در سطح جهانی حدود ۷۸ درصد است. با این حال، در برخی مناطق مانند غرب اقیانوس آرام و بخش هایی از آفریقا، این رقم به کمتر از ۴۰ درصد می رسد.

این شکاف در دسترسی، منجر به بروز حدود ۳ میلیون مورد ابتلا و بیش از ۲۰۰ هزار مرگ کودکانه در هر سال می شود. افزایش مقاومت دارویی در گونه های جدید باکتری Hib نیز نگرانی ها را بیشتر کرده است. امروزه برخی از انواع این باکتری نسبت به آنتی بیوتیک های رایج مانند آمپی سیلین و سفالوسپورین ها مقاومت نشان می دهند، که درمان را دشوارتر و پرهزینه تر می کند.

آینده بیماری Hib: واکسیناسیون، تنها راه مطمئن

پژوهش های اخیر نشان می دهد که ایمنی ایجادشده توسط واکسن Hib در کودکی معمولاً تا بزرگسالی ادامه دارد. با این حال، افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند (مانند بیماران پیوندی یا مبتلا به ایدز) ممکن است به تزریق تقویتی نیاز داشته باشند.

دانشمندان در حال بررسی نسخه های جدیدتر واکسن هستند که بتواند پوشش گسترده تری در برابر انواع دیگر باکتری هموفیلوس آنفلوآنزا نیز ایجاد کند. در کنار این تلاش ها، افزایش آگاهی عمومی و گسترش واکسیناسیون در کشورهای کم درآمد، کلید نجات میلیون ها کودک در دهه آینده خواهد بود.

منبع اصلی خبر: https://doctor-news.ir/35327/