ید درمانی تیروئید چه زمانی و چطور انجام می شود؟
ید درمانی تیروئید روشی مؤثر و متداول برای درمان برخی از بیماری های غده تیروئید است که در آن از ید رادیواکتیو (ید ۱۳۱) استفاده می شود. این روش درمانی زمانی به کار می رود که هدف کاهش فعالیت بیش از حد غده تیروئید (پرکاری تیروئید) یا از بین بردن بافت های تیروئیدی غیرطبیعی مانند سلول های سرطانی پس از جراحی سرطان تیروئید باشد. ید درمانی تیروئید معمولاً به صورت خوراکی (به شکل کپسول یا مایع) انجام می شود و به دلیل توانایی غده تیروئید در جذب ید به طور انتخابی بر سلول های تیروئیدی اثر می گذارد و کمترین آسیب را به سایر بافت های بدن وارد می کند.
در ادامه این مقاله به بررسی جامع و علمی ید درمانی تیروئید خواهیم پرداخت و به سؤالات متداول در این زمینه همچون این سوال شایع که «ایا ید درمانی همان شیمی درمانی است؟» پاسخ خواهیم داد.
تیروئید و نقش حیاتی آن در بدن
غده تیروئید یک غده کوچک پروانه ای شکل است که در قسمت جلویی گردن زیر حنجره قرار دارد. این غده نقش بسیار مهمی در تنظیم متابولیسم بدن رشد و تکامل دارد. تیروئید با تولید هورمون های تیروئیدی (تیروکسین یا T۴ و تری یدوتیرونین یا T۳) بر عملکرد تقریباً تمام سلول های بدن تأثیر می گذارد. این هورمون ها در تنظیم سرعت مصرف انرژی دمای بدن ضربان قلب گوارش و بسیاری از فرآیندهای حیاتی دیگر نقش دارند.
برای تولید هورمون های تیروئیدی غده تیروئید به ید نیاز دارد. ید از طریق غذا و آب وارد بدن شده و توسط غده تیروئید جذب می شود. کمبود یا اختلال در جذب ید می تواند منجر به مشکلات تیروئیدی شود.
چه بیماری های تیروئیدی با ید درمانی قابل درمان هستند؟
ید درمانی تیروئید عمدتاً برای درمان سه دسته اصلی از بیماری های تیروئیدی به کار می رود :
- پرکاری تیروئید (هیپرتیروئیدیسم) : در این حالت غده تیروئید بیش از حد هورمون تیروئید تولید می کند. بیماری هایی مانند بیماری گریوز (شایع ترین علت پرکاری تیروئید) و ندول های سمی تیروئید می توانند باعث پرکاری تیروئید شوند. ید درمانی در این موارد با هدف کاهش فعالیت بیش از حد غده تیروئید و بازگرداندن سطح هورمون های تیروئیدی به حالت طبیعی انجام می شود.
- سرطان تیروئید : پس از جراحی برداشتن غده تیروئید در بیماران مبتلا به سرطان پاپیلری یا فولیکولر تیروئید (انواع شایع سرطان تیروئید) ید درمانی برای از بین بردن باقیمانده بافت تیروئیدی و سلول های سرطانی احتمالی که ممکن است پس از جراحی باقی مانده باشند استفاده می شود. این روش به کاهش خطر عود بیماری و افزایش شانس بهبودی کمک می کند. ید درمانی همچنین در درمان متاستازهای سرطان تیروئید (گسترش سرطان به سایر نقاط بدن) نیز کاربرد دارد.
- گواتر سمی مولتی ندولر : در این بیماری غده تیروئید بزرگ شده و حاوی ندول های متعدد است که به طور مستقل هورمون تیروئید تولید می کنند و منجر به پرکاری تیروئید می شوند. ید درمانی می تواند برای کاهش اندازه گواتر و کنترل پرکاری تیروئید در این موارد استفاده شود به ویژه در مواردی که جراحی گزینه مناسبی نیست.
علائم و نشانه های مرتبط با بیماری های تیروئید
علائم و نشانه های بیماری های تیروئید بسته به نوع و شدت بیماری متفاوت است. در اینجا به برخی از علائم شایع مرتبط با پرکاری تیروئید و سرطان تیروئید اشاره می کنیم :
علائم پرکاری تیروئید (هیپرتیروئیدیسم) :
- افزایش ضربان قلب (تاکی کاردی) و تپش قلب
- کاهش وزن ناخواسته با وجود افزایش اشتها
- تعریق بیش از حد و عدم تحمل گرما
- لرزش دست ها
- اضطراب تحریک پذیری و عصبی شدن
- مشکلات خواب (بی خوابی)
- ضعف عضلانی و خستگی
- اسهال یا افزایش حرکات روده
- پوست نازک و موهای شکننده
- گواتر (بزرگ شدن غده تیروئید)
- در بیماری گریوز ممکن است مشکلات چشمی (افتالموپاتی گریوز) مانند بیرون زدگی چشم ها دوبینی و درد چشم نیز رخ دهد.
علائم سرطان تیروئید :
- وجود گره یا توده در گردن که ممکن است سفت بدون درد و به سرعت رشد کند.
- تورم غدد لنفاوی گردن
- گرفتگی صدا یا تغییر صدا
- مشکل در بلع یا تنفس
- درد در ناحیه گردن یا گوش (به ندرت)
توجه داشته باشید که بسیاری از این علائم غیر اختصاصی هستند و ممکن است در سایر بیماری ها نیز مشاهده شوند. در صورت تجربه هر یک از این علائم مراجعه به پزشک برای تشخیص دقیق ضروری است.
روش های تشخیص علمی و پزشکی بیماری های تیروئید
تشخیص بیماری های تیروئید معمولاً با ترکیبی از معاینه فیزیکی آزمایش های خون و تصویربرداری انجام می شود.
- معاینه فیزیکی : پزشک با لمس گردن اندازه و شکل غده تیروئید را بررسی می کند و به دنبال وجود گره یا توده می گردد. همچنین علائم و نشانه های بالینی بیمار را ارزیابی می کند.
- آزمایش های خون : آزمایش های خون برای اندازه گیری سطح هورمون های تیروئیدی (T۴ و T۳) و هورمون محرک تیروئید (TSH) انجام می شود.
- TSH : مهم ترین آزمایش برای بررسی عملکرد تیروئید است. سطح پایین TSH معمولاً نشان دهنده پرکاری تیروئید و سطح بالای TSH نشان دهنده کم کاری تیروئید است.
- T۴ و T۳ : اندازه گیری سطح این هورمون ها به تشخیص نوع و شدت اختلال تیروئید کمک می کند.
- آنتی بادی های تیروئید : در برخی موارد مانند بیماری گریوز اندازه گیری آنتی بادی های تیروئید (مانند آنتی بادی گیرنده TSH یا TRAb) برای تشخیص دقیق تر انجام می شود.
- تصویربرداری تیروئید :
- اسکن تیروئید با ید رادیواکتیو یا تکنسیم : در این روش مقدار کمی ماده رادیواکتیو به بیمار تزریق یا خورانده می شود و سپس با استفاده از دوربین مخصوص تصویربرداری از غده تیروئید انجام می شود. اسکن تیروئید اطلاعاتی در مورد اندازه شکل و عملکرد غده تیروئید و همچنین وجود ندول های فعال یا غیرفعال ارائه می دهد. اسکن ید برای تشخیص و بررسی پرکاری تیروئید و سرطان تیروئید استفاده می شود.
- سونوگرافی تیروئید : روشی غیرتهاجمی و بدون اشعه است که برای بررسی ساختار غده تیروئید تشخیص ندول ها و کیست ها و هدایت نمونه برداری از ندول های مشکوک استفاده می شود.
- سی تی اسکن و MRI : در موارد خاص مانند بررسی گسترش سرطان تیروئید به بافت های اطراف یا غدد لنفاوی ممکن است از سی تی اسکن یا MRI استفاده شود.
- نمونه برداری (بیوپسی) از ندول تیروئید : اگر در سونوگرافی یا معاینه فیزیکی ندول تیروئید مشکوکی 발견 شود ممکن است نمونه برداری از ندول با استفاده از آسپیراسیون با سوزن ظریف (FNA) انجام شود. در این روش با استفاده از یک سوزن نازک نمونه ای از سلول های ندول برداشته شده و زیر میکروسکوپ بررسی می شود تا خوش خیم یا بدخیم بودن ندول مشخص شود.
پس از انجام این بررسی ها و تشخیص دقیق بیماری تیروئید پزشک متخصص غدد و متابولیسم در مورد مناسب بودن ید درمانی برای بیمار تصمیم گیری می کند.
روش های درمانی بیماری های تیروئید (ید درمانی و سایر روش ها)
روش های درمانی بیماری های تیروئید بسته به نوع و شدت بیماری متفاوت است. برای پرکاری تیروئید سرطان تیروئید و گواتر سمی مولتی ندولر روش های درمانی مختلفی وجود دارد که ید درمانی یکی از مهم ترین و مؤثرترین آن ها است.
درمان پرکاری تیروئید :
- داروهای ضد تیروئید : داروهایی مانند متیمازول و پروپیل تیوراسیل با کاهش تولید هورمون های تیروئیدی به کنترل پرکاری تیروئید کمک می کنند. این داروها معمولاً به عنوان درمان اولیه برای پرکاری تیروئید ناشی از بیماری گریوز استفاده می شوند.
- ید درمانی با ید رادیواکتیو : ید درمانی یکی از روش های اصلی درمان پرکاری تیروئید است. ید رادیواکتیو با تخریب سلول های تیروئیدی فعال باعث کاهش تولید هورمون تیروئید و بهبود پرکاری تیروئید می شود.
- جراحی (تیروئیدکتومی) : در مواردی که داروهای ضد تیروئید و ید درمانی مؤثر نباشند یا عوارض جانبی ایجاد کنند ممکن است جراحی برداشتن بخشی یا تمام غده تیروئید توصیه شود. جراحی معمولاً برای گواترهای بزرگ یا ندول های سمی که به درمان های دیگر پاسخ نمی دهند انجام می شود.
درمان سرطان تیروئید :
- جراحی (تیروئیدکتومی) : درمان اصلی سرطان پاپیلری و فولیکولر تیروئید جراحی برداشتن غده تیروئید (تیروئیدکتومی کامل یا لوبکتومی) است.
- ید درمانی با ید رادیواکتیو : پس از جراحی تیروئیدکتومی ید درمانی برای از بین بردن باقیمانده بافت تیروئیدی و سلول های سرطانی احتمالی و درمان متاستازهای سرطان تیروئید استفاده می شود.
- هورمون درمانی با لووتیروکسین : پس از تیروئیدکتومی بیماران باید به طور مادام العمر هورمون تیروئید (لووتیروکسین) مصرف کنند تا کمبود هورمون تیروئید جبران شود و رشد سلول های سرطانی تیروئید سرکوب شود.
- پرتودرمانی خارجی : در موارد خاصی از سرطان تیروئید که به ید درمانی پاسخ نمی دهند یا گسترش موضعی دارند ممکن است پرتودرمانی خارجی به عنوان درمان کمکی استفاده شود.
- شیمی درمانی و داروهای هدفمند : در موارد نادر و پیشرفته سرطان تیروئید که به درمان های دیگر پاسخ نمی دهند ممکن است شیمی درمانی یا داروهای هدفمند استفاده شود.
نحوه انجام ید درمانی تیروئید :
ید درمانی معمولاً به صورت سرپایی انجام می شود و نیازی به بستری شدن در بیمارستان ندارد مگر در موارد خاص. مراحل انجام ید درمانی به شرح زیر است :
- آمادگی برای ید درمانی :
- رژیم کم ید : قبل از ید درمانی بیمار باید به مدت ۱ تا ۲ هفته از مصرف غذاها و داروهای حاوی ید زیاد خودداری کند. این کار باعث می شود که غده تیروئید برای جذب ید رادیواکتیو آماده تر شود. غذاهای دریایی نمک یددار لبنیات تخم مرغ و برخی از ویتامین ها و داروها حاوی ید هستند و باید از مصرف آن ها خودداری شود.
- قطع داروهای تیروئیدی : در برخی موارد پزشک ممکن است از بیمار بخواهد قبل از ید درمانی داروهای ضد تیروئید یا هورمون تیروئید را به طور موقت قطع کند.
- آزمایش های قبل از درمان : قبل از ید درمانی آزمایش های خون برای بررسی عملکرد تیروئید و بارداری (در زنان) انجام می شود.
- مصرف ید رادیواکتیو : ید رادیواکتیو معمولاً به صورت کپسول یا مایع خوراکی تجویز می شود. دوز ید رادیواکتیو بسته به نوع بیماری شدت بیماری و هدف درمان (درمان پرکاری تیروئید یا از بین بردن باقیمانده بافت تیروئیدی) تعیین می شود.
- مراقبت های بعد از ید درمانی : پس از مصرف ید رادیواکتیو بیمار باید نکات زیر را رعایت کند تا از انتشار رادیواکتیویته به دیگران جلوگیری شود و عوارض جانبی احتمالی کاهش یابد :
- مصرف مایعات زیاد : نوشیدن مقدار زیادی مایعات (آب آبمیوه چای) به دفع سریع تر ید رادیواکتیو از طریق ادرار کمک می کند.
- رعایت بهداشت فردی : شستن دست ها به طور مکرر استفاده از توالت فرنگی به جای ایرانی و سیفون کشیدن دوبار پس از استفاده از توالت استفاده از ظروف و وسایل شخصی جداگانه و شستن لباس ها به طور جداگانه توصیه می شود.
- اجتناب از تماس نزدیک با دیگران : به مدت چند روز تا چند هفته پس از ید درمانی بیمار باید از تماس نزدیک با دیگران به ویژه کودکان و زنان باردار خودداری کند. فاصله حداقل ۱ تا ۲ متری از دیگران توصیه می شود. مدت زمان این محدودیت بستگی به دوز ید رادیواکتیو مصرف شده دارد و توسط پزشک تعیین می شود.
- قرنطینه خانگی : در برخی موارد به ویژه در صورت دریافت دوز بالای ید رادیواکتیو ممکن است قرنطینه خانگی به مدت چند روز توصیه شود.
- بررسی عوارض جانبی : عوارض جانبی ید درمانی معمولاً خفیف و موقتی هستند و شامل تهوع استفراغ درد گردن خشکی دهان تغییر حس چشایی و التهاب غدد بزاقی می شوند. در صورت بروز عوارض شدید باید به پزشک اطلاع داده شود.
- پیگیری و ارزیابی درمان : پس از ید درمانی بیمار باید به طور منظم برای پیگیری و ارزیابی اثربخشی درمان به پزشک مراجعه کند. آزمایش های خون اسکن تیروئید و معاینات بالینی برای بررسی وضعیت تیروئید و تنظیم دوز داروهای تیروئیدی (در صورت نیاز) انجام می شود.
راهکارهای خانگی و توصیه های سبک زندگی برای بیماران تیروئیدی
در کنار درمان های پزشکی رعایت برخی راهکارهای خانگی و توصیه های سبک زندگی می تواند به بهبود سلامت تیروئید و کیفیت زندگی بیماران تیروئیدی کمک کند :
- تغذیه مناسب : مصرف رژیم غذایی متعادل و سالم که شامل میوه ها سبزیجات غلات کامل و پروتئین های کم چرب باشد برای سلامت کلی بدن و تیروئید مفید است.
- مصرف کافی ید : دریافت مقدار کافی ید از طریق غذاها (مانند ماهی میگو جلبک دریایی) یا نمک یددار برای عملکرد طبیعی تیروئید ضروری است. با این حال مصرف بیش از حد ید نیز می تواند مضر باشد. میزان مناسب مصرف ید باید توسط پزشک تعیین شود.
- سلنیوم : سلنیوم یک ماده معدنی مهم برای عملکرد تیروئید است و در غذاهایی مانند آجیل برزیلی ماهی تن و تخم مرغ یافت می شود.
- اجتناب از گواترزاها : برخی از مواد غذایی مانند کلم بروکلی گل کلم شلغم و سویا به عنوان گواترزا شناخته می شوند و می توانند در افراد مستعد عملکرد تیروئید را مختل کنند. مصرف متعادل این مواد غذایی معمولاً مشکلی ایجاد نمی کند اما مصرف بیش از حد آن ها باید محدود شود.
- مدیریت استرس : استرس مزمن می تواند بر عملکرد تیروئید تأثیر منفی بگذارد. تکنیک های مدیریت استرس مانند یوگا مدیتیشن تمرینات تنفسی و ورزش منظم می تواند به کاهش استرس و بهبود سلامت تیروئید کمک کند.
- خواب کافی : خواب کافی و با کیفیت برای تنظیم هورمون ها و سلامت کلی بدن ضروری است.
- ورزش منظم : ورزش منظم به حفظ وزن سالم کاهش استرس و بهبود متابولیسم کمک می کند و برای بیماران تیروئیدی مفید است.
- ترک سیگار : سیگار کشیدن می تواند بر عملکرد تیروئید تأثیر منفی بگذارد و خطر ابتلا به بیماری های تیروئید را افزایش دهد.
روش های پیشگیری از مشکلات تیروئید و اقدامات لازم
پیشگیری کامل از بیماری های تیروئید همیشه امکان پذیر نیست اما با رعایت برخی نکات می توان خطر ابتلا به مشکلات تیروئید را کاهش داد و در صورت بروز مشکلات تشخیص و درمان زودهنگام را تسهیل کرد :
- دریافت کافی ید : اطمینان از دریافت مقدار کافی ید از طریق رژیم غذایی یا نمک یددار برای عملکرد طبیعی تیروئید ضروری است.
- معاینات منظم تیروئید : انجام معاینات منظم تیروئید توسط پزشک به ویژه در افراد با سابقه خانوادگی بیماری های تیروئید یا علائم مشکوک می تواند به تشخیص زودهنگام مشکلات تیروئید کمک کند.
- غربالگری نوزادان : غربالگری نوزادان برای کم کاری مادرزادی تیروئید (هیپوتیروئیدیسم مادرزادی) در بسیاری از کشورها انجام می شود و به تشخیص و درمان زودهنگام این بیماری در نوزادان کمک می کند.
- اجتناب از قرار گرفتن در معرض اشعه یونیزان : قرار گرفتن در معرض اشعه یونیزان به ویژه در دوران کودکی می تواند خطر ابتلا به سرطان تیروئید را افزایش دهد. در صورت نیاز به انجام رادیوگرافی یا سی تی اسکن باید از محافظ تیروئید استفاده شود.
- مدیریت بیماری های زمینه ای : برخی از بیماری های خودایمنی مانند دیابت نوع ۱ و سلیاک با افزایش خطر ابتلا به بیماری های تیروئید مرتبط هستند. مدیریت صحیح این بیماری ها می تواند به کاهش خطر مشکلات تیروئید کمک کند.
نتیجه گیری علمی و کاربردی
ید درمانی تیروئید یک روش درمانی ایمن و مؤثر برای درمان پرکاری تیروئید سرطان تیروئید و گواتر سمی مولتی ندولر است. این روش با استفاده از ید رادیواکتیو به طور انتخابی بر سلول های تیروئیدی اثر می گذارد و کمترین آسیب را به سایر بافت های بدن وارد می کند. ید درمانی معمولاً به صورت خوراکی انجام می شود و نیازی به بستری شدن در بیمارستان ندارد. عوارض جانبی ید درمانی معمولاً خفیف و موقتی هستند.
ید درمانی نقش مهمی در بهبود کیفیت زندگی و افزایش شانس بهبودی در بیماران مبتلا به بیماری های تیروئید دارد. با این حال تصمیم گیری در مورد انجام ید درمانی باید توسط پزشک متخصص غدد و متابولیسم و بر اساس شرایط خاص هر بیمار انجام شود. رعایت نکات مراقبتی قبل و بعد از ید درمانی مصرف داروهای تجویز شده و پیگیری منظم با پزشک برای موفقیت درمان و کاهش عوارض احتمالی بسیار مهم است.
پرسش های متداول کاربران در مورد ید درمانی تیروئید
۱. آیا ید درمانی دردناک است؟
ید درمانی به خودی خود دردناک نیست. مصرف کپسول یا مایع ید رادیواکتیو بدون درد است. برخی از بیماران ممکن است بعد از ید درمانی دچار درد گردن یا ناراحتی خفیف شوند که معمولاً با مسکن های ساده قابل کنترل است.
۲. آیا ید درمانی عوارض جانبی دارد؟
ید درمانی مانند هر روش درمانی دیگری ممکن است عوارض جانبی داشته باشد. عوارض جانبی معمولاً خفیف و موقتی هستند و شامل تهوع استفراغ خشکی دهان تغییر حس چشایی درد گردن و التهاب غدد بزاقی می شوند. عوارض جانبی جدی نادر هستند. احتمال کم کاری تیروئید (هیپوتیروئیدیسم) بعد از ید درمانی برای پرکاری تیروئید وجود دارد که در صورت بروز با مصرف هورمون تیروئید به راحتی قابل درمان است.
۳. آیا ید درمانی باعث ناباروری می شود؟
ید درمانی به طور مستقیم باعث ناباروری نمی شود. با این حال توصیه می شود که زنان تا ۶ ماه و مردان تا ۳ ماه پس از ید درمانی از بارداری خودداری کنند. این توصیه به دلیل احتیاط و برای اطمینان از دفع کامل ید رادیواکتیو از بدن قبل از بارداری است.
تأکید مهم : اطلاعات ارائه شده در این مقاله جنبه عمومی و آموزشی دارد و نباید به عنوان جایگزین نظر پزشک متخصص تلقی شود. در صورت داشتن هرگونه سؤال یا نگرانی در مورد بیماری های تیروئید و ید درمانی حتماً با پزشک متخصص غدد و متابولیسم مشورت کنید. پزشک با بررسی شرایط خاص شما بهترین روش درمانی را توصیه خواهد کرد.