نمونه سند ابراء مهریه: راهنمای کامل حقوقی، شرایط، مراحل و نکات کلیدی برای بخشیدن مهریه

ابراء مهریه به معنای چشم پوشی و اسقاط حق مطالبه مهریه توسط زوجه است که آثار حقوقی غیرقابل برگشتی دارد و تصمیمی حیاتی در زندگی مشترک یا هنگام جدایی محسوب می شود. این اقدام حقوقی، ذمه زوج را از دین مهریه بری می سازد و برای اعتبار آن، نیازمند رعایت تشریفات قانونی و شرایط خاص است.

مهریه به محض وقوع عقد نکاح، حق مالی زوجه محسوب می شود و او مالک آن می گردد. زوجه می تواند در هر زمان، تمام یا قسمتی از مهریه خود را به زوج ببخشد. این بخشش که به آن ابراء مهریه گفته می شود، یک عمل حقوقی یک طرفه و لازم است؛ به این معنا که پس از انجام آن، زوجه حق پشیمانی و رجوع از آن را نخواهد داشت، مگر در موارد استثنایی و با اثبات ادعاهای حقوقی مشخص در دادگاه. اهمیت این اقدام و تبعات آن، ضرورت آگاهی کامل از تمامی ابعاد حقوقی، شرایط، مراحل، آثار و تفاوت های آن با سایر مفاهیم مشابه مانند بذل و صلح مهریه را دوچندان می کند تا از بروز مشکلات احتمالی در آینده جلوگیری شود. درک عمیق این مفهوم، به زوجین کمک می کند تا تصمیماتی آگاهانه و منطبق با منافع قانونی خود اتخاذ نمایند. این مقاله به تفصیل به بررسی تمامی جوانب مرتبط با ابراء مهریه، از تعریف و ماهیت حقوقی تا نمونه متون رسمی و نکات کلیدی، می پردازد.

ابراء مهریه چیست؟

ابراء مهریه از جمله ایقاعات حقوقی مهم در حقوق خانواده است که به معنای اسقاط حق مطالبه مهریه توسط زوجه از زوج می باشد. این عمل حقوقی دارای ماهیت، شرایط و آثار خاصی است که در ادامه به تفصیل تشریح می شود.

تعریف حقوقی ابراء

در ادبیات حقوقی، ابراء عبارت است از اسقاط دین یا چشم پوشی از حقی که مدیون به آن مکلف است. به موجب ماده 289 قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران: «ابراء عبارت از این است که دائن از حق خود به اختیار صرفنظر نماید.» در مورد مهریه، زوجه (دائن) از حق مالی خود که همان مهریه است، به اختیار صرف نظر کرده و ذمه زوج (مدیون) را از پرداخت آن بری می سازد.

ماهیت حقوقی ابراء: ایقاع لازم و یک طرفه بودن آن

ابراء یک عمل حقوقی از نوع ایقاع محسوب می شود. ایقاع به عملی گفته می شود که برای تحقق آن، تنها اراده یک طرف (در اینجا زوجه) کافی است و نیازی به قبول طرف دیگر (زوج) ندارد. هرچند معمولاً زوج از این اقدام استقبال می کند، اما رضایت یا عدم رضایت او تأثیری در صحت ایقاع ابراء ندارد. همچنین، ابراء ایقاعی لازم است؛ به این معنی که پس از تحقق، قابل فسخ یا رجوع نیست و زوجه نمی تواند پس از ابراء، مجدداً مهریه را مطالبه کند. این ویژگی، ابراء را از برخی اعمال حقوقی دیگر متمایز می سازد و ضرورت تصمیم گیری آگاهانه و سنجیده را برای زوجه بیشتر می کند.

ابراء کلی و ابراء جزئی مهریه

ابراء مهریه می تواند به دو صورت کلی یا جزئی انجام شود:

• ابراء کلی: در این حالت، زوجه تمام مهریه مندرج در سند نکاحیه را به صورت کامل ابراء می کند و زوج از بابت کل مهریه بری الذمه می شود.
• ابراء جزئی: در این صورت، زوجه تنها بخشی از مهریه را ابراء می کند و مطالبه باقی مانده مهریه همچنان برای او محفوظ خواهد ماند. در ابراء جزئی، لازم است میزان دقیق بخشیده شده به صورت روشن و صریح در سند قید شود.

ابراء دین مهریه

وقتی زوجه اقدام به ابراء مهریه می کند، در واقع تعهد زوج به پرداخت مهریه ساقط می شود. مهریه به عنوان یک دین بر ذمه زوج است و با ابراء، این دین از بین می رود و زوج دیگر تکلیفی به پرداخت آن نخواهد داشت. این بدان معناست که زوجه پس از ابراء، دیگر نمی تواند از طریق محاکم قضایی یا دوایر اجرای ثبت، مهریه را از زوج مطالبه کند و هیچگونه حق دینی در این خصوص برای وی باقی نمی ماند.

شرایط صحت و نفوذ ابراء مهریه

برای اینکه ابراء مهریه از نظر حقوقی صحیح و نافذ باشد، باید شرایطی مورد رعایت قرار گیرد. عدم وجود هر یک از این شرایط می تواند منجر به ابطال یا بی اعتباری ابراء شود.

اهلیت ابراء کننده (زوجه)

ابراء کننده، یعنی زوجه، باید دارای اهلیت لازم برای انجام عمل حقوقی باشد. اهلیت شامل بلوغ، رشد و عقل است:

• بلوغ: زوجه باید به سن بلوغ شرعی رسیده باشد. (9 سال تمام قمری برای دختران).
• رشد: زوجه باید از نظر عقلی به درجه ای رسیده باشد که بتواند مصالح و منافع خود را تشخیص دهد و در اموال خود تصرف کند. سن قانونی رشد در ایران 18 سال تمام شمسی است، اما افراد زیر 18 سال نیز می توانند با اخذ گواهی رشد از دادگاه، اهلیت تصرف در اموال خود را اثبات کنند. در صورت عدم احراز رشد یا صغر زوجه، ابراء مهریه باطل خواهد بود.
• عقل: زوجه نباید در زمان ابراء دچار جنون یا هرگونه اختلال عقلی باشد که قدرت تصمیم گیری منطقی را از او سلب کند.

نکته مهم این است که اهلیت مدیون (زوج) در صحت ابراء شرط نیست و حتی اگر زوج صغیر یا مجنون باشد، ابراء زوجه صحیح است.

رضایت کامل و قصد آزادانه

یکی از مهم ترین شرایط صحت هر عمل حقوقی، از جمله ابراء، وجود قصد و رضایت آزادانه و بدون هرگونه اکراه، اجبار، اشتباه یا تدلیس است. زوجه باید با اراده ای کامل و آگاهانه تصمیم به بخشش مهریه گرفته باشد. اگر ثابت شود که زوجه تحت فشار، تهدید، فریب یا اجبار (مثلاً از سوی زوج یا خانواده) اقدام به ابراء کرده است، ابراء باطل بوده و قابل پیگیری حقوقی است. اثبات اکراه یا تدلیس در مراجع قضایی، امری دشوار است و مستلزم ارائه دلایل و مستندات قوی است.

معلوم و معین بودن موضوع ابراء

موضوع ابراء، یعنی مهریه، باید کاملاً معلوم و معین باشد. اگر مهریه به صورت کلی ابراء شود، باید صراحتاً به کل مهریه مندرج در سند نکاحیه اشاره شود. اگر قرار است بخشی از مهریه ابراء شود، لازم است که میزان دقیق و مشخص آن (مثلاً تعداد مشخصی سکه یا مبلغ ریالی معین) در سند ذکر گردد تا هیچگونه ابهامی در آینده ایجاد نشود.

اهمیت سند رسمی در ابراء مهریه

اگرچه ابراء فی نفسه یک ایقاع است و با اراده زوجه محقق می شود، اما برای اثبات آن و جلوگیری از بروز اختلافات آتی، تنظیم سند رسمی ابراء مهریه در دفاتر اسناد رسمی از اهمیت بالایی برخوردار است. سند رسمی دارای مزایایی است که سند عادی فاقد آنهاست:

• اعتبار اثباتی بالا: سند رسمی به خودی خود معتبر است و نیازی به اثبات اصالت آن نیست، مگر اینکه ادعای جعل شود.
• قابلیت استناد در مراجع قضایی و اجرایی: با سند رسمی ابراء، زوج می تواند به راحتی در دادگاه یا دوایر اجرای ثبت، مانع از مطالبه مهریه توسط زوجه شود. در حالی که سند عادی ممکن است مورد انکار و تردید قرار گیرد و اثبات آن مستلزم دادرسی طولانی باشد.
• اطمینان از رعایت تشریفات: سردفتران اسناد رسمی موظفند قبل از تنظیم سند، اهلیت زوجه، قصد و رضایت او را احراز و مفاد و آثار حقوقی سند را به او تفهیم کنند، که این امر ضامن صحت و استحکام ابراء است.

با توجه به اهمیت موضوع و عدم قابلیت رجوع، تنظیم سند ابراء مهریه به صورت رسمی قویاً توصیه می شود و اسناد عادی در این خصوص بسیار متزلزل و کم اعتبار هستند.

تفاوت ابراء مهریه با سایر مفاهیم مشابه

مفهوم ابراء مهریه گاه با سایر اعمال حقوقی مشابه مانند بذل، صلح و هبه مهریه اشتباه گرفته می شود. درک تفاوت های بنیادین این مفاهیم برای اتخاذ تصمیم درست و جلوگیری از مشکلات حقوقی آتی ضروری است.

تفاوت با بذل مهریه

بذل مهریه عملی حقوقی است که غالباً در بستر طلاق خلع و مبارات مطرح می شود. در این نوع طلاق، زوجه با کراهت از زوج، مالی را به او می بخشد (بذل می کند) تا زوج او را طلاق دهد. این مال می تواند تمام یا بخشی از مهریه باشد. تفاوت های کلیدی عبارتند از:

• ماهیت حقوقی: ابراء ایقاع و یک طرفه است، اما بذل جزء ارکان طلاق خلع و مبارات است و برای آن توافق زوجین لازم است.
• قابلیت رجوع: در ابراء، زوجه حق رجوع ندارد. اما در طلاق خلع و مبارات، اگر زوجه در زمان عده از بذل خود رجوع کند، طلاق باطل شده و به حالت رجعی تبدیل می شود (زوج می تواند در زمان عده به زوجه رجوع کند).
• کاربرد: ابراء ممکن است در هر زمانی (حتی در دوران زندگی مشترک) واقع شود، اما بذل معمولاً در فرآیند طلاق توافقی یا خلع و مبارات مطرح است.

تفاوت با صلح مهریه

صلح یک عقد جایز یا لازم است که بر اساس آن طرفین بر امری توافق می کنند. صلح مهریه به این معناست که زوجه مهریه خود را در ازای چیزی (عوض) یا بدون عوض به زوج صلح کند. تفاوت های عمده:

• ماهیت حقوقی: صلح یک عقد است و نیازمند ایجاب و قبول دو طرف (زوجه و زوج) می باشد. ابراء ایقاع و یک طرفه است.
• لزوم عوض: صلح می تواند معوض (در ازای دریافت مال یا امتیاز دیگر) یا غیرمعوض (بدون دریافت عوض) باشد. در صورت معوض بودن، شرایط عقد بیع بر آن حاکم می شود. ابراء ذاتاً مجانی است و نمی تواند معوض باشد (البته می توان در ضمن عقد خارج لازم، شرطی برای آن قرار داد).
• قابلیت فسخ: عقد صلح در برخی موارد (مثلاً با تراضی طرفین یا در صورت خیارات قانونی) قابل فسخ است، اما ابراء لازم و غیرقابل فسخ است.

تفاوت با هبه مهریه

هبه عقدی است که بر اساس آن یک نفر (واهب) مالی را به دیگری (متهب) به رایگان تملیک می کند. هبه مهریه یعنی زوجه مهریه خود را به زوج هبه کند. تفاوت ها:

• ماهیت حقوقی: هبه یک عقد است و نیازمند ایجاب و قبول دو طرف می باشد. ابراء ایقاع و یک طرفه است.
• جایز بودن: اصل در عقد هبه، جایز بودن آن است؛ یعنی واهب (زوجه) تا زمانی که عین موهوبه (مهریه) باقی باشد، می تواند از هبه خود رجوع کند (مگر در موارد استثنائی مانند هبه به پدر و مادر یا فرزندان یا هبه معوض یا قبض متهب). در حالی که ابراء لازم و غیرقابل رجوع است.
• قابلیت رجوع: این مهمترین تفاوت است. در هبه، زوجه معمولاً حق رجوع دارد، اما در ابراء مهریه چنین حقی وجود ندارد.

برای روشن تر شدن تفاوت های فوق، جدول مقایسه ای زیر ارائه می گردد:

ویژگی	ابراء مهریه	بذل مهریه	صلح مهریه	هبه مهریه
ماهیت حقوقی	ایقاع	جزء ارکان طلاق خلع/مبارات	عقد	عقد
یک طرفه/دو طرفه	یک طرفه (فقط اراده زوجه)	دو طرفه (توافق زوجه و زوج)	دو طرفه (ایجاب و قبول)	دو طرفه (ایجاب و قبول)
قابلیت رجوع	غیرقابل رجوع	قابل رجوع در عده (طلاق را رجعی می کند)	معمولاً غیرقابل فسخ (مگر با خیارات)	معمولاً قابل رجوع (مگر در موارد استثنائی)
لزوم عوض	ذاتاً مجانی	معمولاً در ازای طلاق	می تواند معوض یا غیرمعوض باشد	ذاتاً مجانی (مگر هبه معوض)
آثار حقوقی	اسقاط دین و بری الذمه شدن زوج	تحقق طلاق خلع/مبارات	تغییر مالکیت یا اسقاط حق بر اساس توافق	تملیک مهریه به زوج

آیا ابراء مهریه قابل رجوع است؟ بررسی حقوقی و استثنائات

مفهوم عدم قابلیت رجوع از ابراء مهریه یکی از اساسی ترین و مهم ترین جنبه های حقوقی این اقدام است که زوجه باید قبل از هر تصمیمی کاملاً از آن مطلع باشد. آگاهی از این اصل و موارد استثنائی احتمالی، به زوجین کمک می کند تا با دیدی باز و واقع بینانه به این موضوع بنگرند.

اصل عدم قابلیت رجوع

بر اساس قواعد فقهی و حقوقی، ابراء یک ایقاع لازم است. این بدان معناست که پس از اینکه زوجه با رعایت تمامی شرایط صحت، مهریه خود را ابراء کرد، این عمل حقوقی به صورت قطعی و غیرقابل برگشت واقع می شود. ذمه زوج از پرداخت مهریه بری شده و زوجه به هیچ عنوان حق ندارد از ابراء خود پشیمان شده و مجدداً مهریه را مطالبه کند. این اصل، ثبات و قطعیت را در روابط مالی زوجین، به ویژه پس از ابراء مهریه، تضمین می کند و از بروز دعاوی مکرر و بی ثباتی حقوقی جلوگیری می نماید. از این رو، اکیداً توصیه می شود که زوجه پیش از ابراء مهریه، با وکیل متخصص خانواده مشورت کرده و تمامی جوانب را به دقت بررسی نماید.

ابراء مهریه یک اقدام حقوقی لازم و غیرقابل بازگشت است که پس از انجام صحیح آن، زوجه دیگر حق هیچ گونه ادعایی نسبت به مهریه ابراء شده نخواهد داشت و زوج نیز از پرداخت آن بری الذمه می شود.

موارد استثنائی و ادعاهای احتمالی

با وجود اصل عدم قابلیت رجوع، در موارد بسیار معدودی ممکن است ابراء مهریه باطل یا بی اثر شود، اما این امر مستلزم اثبات ادعاهای حقوقی مشخص و پیچیده ای در مراجع قضایی است:

1. اثبات عدم اهلیت زوجه: اگر زوجه در زمان ابراء، فاقد اهلیت قانونی (بلوغ، رشد یا عقل) بوده باشد، ابراء از اساس باطل است. اثبات این موضوع نیازمند ارائه دلایل متقن مانند گواهی پزشکی قانونی یا مدارک مربوط به صغر سن و عدم رشد است.
2. اثبات اکراه یا اجبار: اگر زوجه بتواند در دادگاه ثابت کند که تحت اکراه، تهدید، فشار روانی یا فیزیکی، مهریه خود را ابراء کرده است، ابراء باطل خواهد شد. این اثبات بسیار دشوار است و معمولاً نیاز به شهادت شهود، مدارک دال بر تهدید و سایر قرائن و امارات قضایی دارد.
3. اثبات تدلیس یا فریب: در صورتی که زوج با فریب یا مخفی کردن حقایق، زوجه را به ابراء مهریه ترغیب کرده باشد، زوجه می تواند بطلان ابراء را به دلیل تدلیس از دادگاه بخواهد. این مورد نیز نیاز به اثبات دقیق عنصر فریب دارد.
4. اثبات جعل سند: اگر سند ابراء مهریه به صورت جعلی تنظیم شده باشد (مثلاً امضای زوجه جعل شده باشد)، زوجه می تواند از طریق طرح دعوای جعل، بطلان آن را درخواست کند.
5. اشتباه در موضوع ابراء: در صورتی که زوجه در مورد ماهیت یا میزان مهریه مورد ابراء دچار اشتباه فاحش شده باشد و این اشتباه قابل اثبات باشد، ممکن است ابراء باطل شود.

لازم به ذکر است که طرح چنین دعاوی برای ابطال ابراء مهریه، فرآیندی طولانی و پیچیده است که به ندرت به نتیجه مطلوب می رسد و بار اثبات آن تماماً بر عهده زوجه است. بنابراین، مجدداً تأکید می شود که تصمیم به ابراء مهریه باید با آگاهی کامل و بدون هیچگونه اجبار یا فریب صورت گیرد.

در صورتی که ابراء مهریه در چارچوب یک طلاق توافقی و در دادگاه صورت گرفته باشد و هنوز صیغه طلاق جاری نشده باشد، زوجه ممکن است در مهلت های قانونی (قبل از ثبت طلاق) بتواند از توافق خود (نه از ابراء به معنی خاص) عدول کند. اما این موضوع نیز شرایط خاص خود را دارد و به معنای برگشت پذیری ابراء نیست، بلکه به معنای عدم قطعیت توافق قبل از اجرای صیغه طلاق است.

مدارک لازم برای تنظیم سند ابراء مهریه در دفتر اسناد رسمی

برای تنظیم سند رسمی ابراء مهریه در دفتر اسناد رسمی، زوجه و در برخی موارد زوج باید مدارک مشخصی را ارائه دهند. تهیه کامل این مدارک، فرآیند را تسریع می بخشد:

• مدارک هویتی زوجه: اصل شناسنامه و کارت ملی معتبر زوجه (ابراء کننده).
• سند نکاحیه: اصل و تصویر سند ازدواج (عقدنامه) که مهریه در آن قید شده است.
• مدارک هویتی زوج: اصل شناسنامه و کارت ملی معتبر زوج (در صورتی که حضور وی برای احراز هویت یا تأیید رضایت لازم باشد، هرچند ابراء ایقاع یک طرفه است). حضور زوج در ابراء مهریه الزامی نیست، اما برخی دفاتر برای اطمینان بیشتر یا در صورت وجود شروط خاص، ممکن است حضور او را درخواست کنند.
• گواهی رشد: در صورتی که زوجه کمتر از 18 سال تمام شمسی باشد، ارائه گواهی رشد از دادگاه الزامی است.
• نامه عدم اجرای مهریه از ثبت اسناد: اگر قبلاً بابت مهریه، اجراییه از طریق اداره ثبت اسناد صادر شده باشد، ارائه نامه ای از اداره ثبت مبنی بر عدم اقدام اجرایی یا مختومه شدن پرونده، ممکن است لازم باشد.
• حضور شهود: در برخی موارد، سردفتر ممکن است برای احراز هویت زوجه یا به دلیل تردید در اهلیت او، درخواست حضور دو شاهد معتمد را بنماید. این موضوع به نظر سردفتر و شرایط خاص هر پرونده بستگی دارد.

پیش از مراجعه به دفترخانه، بهتر است با دفترخانه مورد نظر تماس گرفته و از لیست دقیق مدارک مورد نیاز اطمینان حاصل شود، زیرا ممکن است بسته به رویه های داخلی دفاتر یا وضعیت خاص پرونده، مدارک اضافی درخواست شود.

فرآیند و مراحل گام به گام تنظیم سند ابراء مهریه در دفتر اسناد رسمی

تنظیم سند رسمی ابراء مهریه در دفتر اسناد رسمی، فرآیند مشخصی دارد که برای اطمینان از صحت و اعتبار حقوقی آن، باید به دقت طی شود:

1. مراجعه به دفترخانه و ارائه مدارک: زوجه با در دست داشتن تمامی مدارک لازم (شناسنامه، کارت ملی، سند نکاحیه و در صورت نیاز گواهی رشد و …) به یکی از دفاتر اسناد رسمی مراجعه می کند.
2. احراز هویت و بررسی اهلیت زوجه توسط سردفتر: سردفتر یا دفتریار ابتدا هویت زوجه را از طریق مدارک شناسایی احراز کرده و سپس با بررسی سن و شرایط او، اهلیت وی (بلوغ، رشد و عقل) را برای انجام عمل حقوقی ابراء ارزیابی می کند. در صورت تردید، ممکن است مدارک تکمیلی یا حضور شهود درخواست شود.
3. تفهیم کامل مفاد و آثار حقوقی سند به زوجه توسط سردفتر: این مرحله از اهمیت بالایی برخوردار است. سردفتر موظف است به صورت کامل و واضح، ماهیت ابراء مهریه، غیرقابل رجوع بودن آن، و تمامی آثار حقوقی مترتب بر آن را به زوجه تفهیم کند تا زوجه با آگاهی کامل و بدون هیچگونه ابهام یا شبهه ای، اقدام به امضاء سند نماید.
4. تنظیم و ثبت سند رسمی ابراء مهریه: پس از اطمینان از اهلیت، قصد و رضایت زوجه و تفهیم کامل مفاد، سردفتر متن سند ابراء مهریه را بر اساس اطلاعات سند نکاحیه و خواسته زوجه (ابراء کلی یا جزئی) تنظیم می کند.
5. امضاء سند توسط زوجه: زوجه پس از مطالعه دقیق متن سند و اطمینان از صحت مندرجات آن، سند را امضاء می کند. در صورت لزوم، زوج و شهود نیز سند را امضاء خواهند کرد.
6. درج مراتب ابراء در حاشیه سند نکاحیه (در صورت امکان و لزوم): در برخی موارد و بنا به درخواست زوجه یا رویه دفترخانه، مراتب ابراء مهریه می تواند در حاشیه سند نکاحیه نیز قید و مهر و امضاء شود تا سابقه آن در سند ازدواج نیز منعکس گردد. این کار به استحکام بیشتر سند کمک می کند.
7. اخذ گواهی ابراء: پس از ثبت سند، نسخه ای از آن (معمولاً اقرارنامه رسمی) به زوجه تحویل داده می شود.

رعایت دقیق این مراحل، اعتبار و استحکام حقوقی سند ابراء مهریه را تضمین کرده و از بروز اختلافات آتی جلوگیری می کند. لذا توصیه می شود که زوجین با صبر و دقت کافی این فرآیند را طی نمایند.

نمونه متن سند ابراء مهریه

متون زیر صرفاً جنبه آموزشی دارند و برای تنظیم سند رسمی ابراء مهریه، حتماً باید به دفتر اسناد رسمی مراجعه و سند را توسط متخصصین تنظیم کرد تا از بروز هرگونه ابهام و مشکل در آینده جلوگیری شود. سردفتران با توجه به شرایط خاص هر پرونده و آخرین قوانین، متن دقیق و حقوقی را تنظیم خواهند کرد.

نمونه اول: ابراء کامل مهریه

در تاریخ _________ در دفتر اسناد رسمی شماره _________ شهر _________، خانم [نام و نام خانوادگی زوجه] فرزند [نام پدر] به شماره شناسنامه [شماره شناسنامه] و کد ملی [کد ملی]، صادره از [محل صدور]، متولد [تاریخ تولد]، ساکن [آدرس کامل]، که به موجب سند نکاحیه شماره [شماره سند نکاحیه] مورخ [تاریخ نکاحیه] دفتر رسمی ازدواج شماره [شماره دفتر ازدواج] حوزه [محل دفتر ازدواج] همسر دائمی آقای [نام و نام خانوادگی زوج] فرزند [نام پدر] به شماره شناسنامه [شماره شناسنامه] و کد ملی [کد ملی]، صادره از [محل صدور]، متولد [تاریخ تولد] می باشند، پس از تفهیم کامل مفاد این سند و آگاهی از کلیه آثار و تبعات حقوقی ابراء مهریه، در کمال صحت عقل، با قصد و رضایت کامل و بدون هیچگونه اکراه و اجباری، اقرار و اعلام نمودند که تمامی مبلغ / میزان مهریه مندرج در سند نکاحیه فوق الذکر، اعم از (مثلاً: [تعداد] سکه تمام بهار آزادی و [میزان] وجه نقد و …) را به همسر دائمی خود آقای [نام و نام خانوادگی زوج] ابراء نموده و ذمه ایشان را از پرداخت تمامی مهریه مذکور، به صورت کامل و بلاعوض، بری ساختند. لذا از تاریخ تنظیم این سند، زوجه هیچگونه حق مطالبه ای نسبت به مهریه مندرج در سند نکاحیه فوق الذکر از زوج نداشته و حق هرگونه ادعا و اعتراض احتمالی خود را در این خصوص از خود سلب و ساقط می نمایند. این سند به درخواست مقر تنظیم و به ثبت رسید.

نمونه دوم: ابراء بخشی از مهریه

در تاریخ _________ در دفتر اسناد رسمی شماره _________ شهر _________، خانم [نام و نام خانوادگی زوجه] فرزند [نام پدر] به شماره شناسنامه [شماره شناسنامه] و کد ملی [کد ملی]، صادره از [محل صدور]، متولد [تاریخ تولد]، ساکن [آدرس کامل]، که به موجب سند نکاحیه شماره [شماره سند نکاحیه] مورخ [تاریخ نکاحیه] دفتر رسمی ازدواج شماره [شماره دفتر ازدواج] حوزه [محل دفتر ازدواج] همسر دائمی آقای [نام و نام خانوادگی زوج] فرزند [نام پدر] به شماره شناسنامه [شماره شناسنامه] و کد ملی [کد ملی]، صادره از [محل صدور]، متولد [تاریخ تولد] می باشند، پس از تفهیم کامل مفاد این سند و آگاهی از کلیه آثار و تبعات حقوقی ابراء مهریه، در کمال صحت عقل، با قصد و رضایت کامل و بدون هیچگونه اکراه و اجباری، اقرار و اعلام نمودند که مبلغ / میزان [میزان دقیق بخشیده شده، مثلاً: 50 عدد سکه تمام بهار آزادی] از مجموع مهریه مندرج در سند نکاحیه فوق الذکر را به همسر دائمی خود آقای [نام و نام خانوادگی زوج] ابراء نموده و ذمه ایشان را از پرداخت این میزان از مهریه به صورت کامل و بلاعوض، بری ساختند. لذا از تاریخ تنظیم این سند، زوجه هیچگونه حق مطالبه ای نسبت به بخش ابراء شده مهریه از زوج نداشته و حق هرگونه ادعا و اعتراض احتمالی خود را در این خصوص از خود سلب و ساقط می نمایند. بدیهی است حق مطالبه مابقی مهریه (مثلاً: [تعداد باقی مانده] سکه تمام بهار آزادی و …) همچنان برای زوجه محفوظ و به قوت خود باقی است. این سند به درخواست مقر تنظیم و به ثبت رسید.

نمونه سوم: ابراء مهریه و سایر حقوق مالی زوجه

در تاریخ _________ در دفتر اسناد رسمی شماره _________ شهر _________، خانم [نام و نام خانوادگی زوجه] فرزند [نام پدر] به شماره شناسنامه [شماره شناسنامه] و کد ملی [کد ملی]، صادره از [محل صدور]، متولد [تاریخ تولد]، ساکن [آدرس کامل]، که به موجب سند نکاحیه شماره [شماره سند نکاحیه] مورخ [تاریخ نکاحیه] دفتر رسمی ازدواج شماره [شماره دفتر ازدواج] حوزه [محل دفتر ازدواج] همسر دائمی آقای [نام و نام خانوادگی زوج] فرزند [نام پدر] به شماره شناسنامه [شماره شناسنامه] و کد ملی [کد ملی]، صادره از [محل صدور]، متولد [تاریخ تولد] می باشند، پس از تفهیم کامل مفاد این سند و آگاهی از کلیه آثار و تبعات حقوقی ابراء، در کمال صحت عقل، با قصد و رضایت کامل و بدون هیچگونه اکراه و اجباری، اقرار و اعلام نمودند که تمامی مبلغ / میزان مهریه مندرج در سند نکاحیه فوق الذکر، و همچنین کلیه حقوق مالی ناشی از زوجیت و سند نکاحیه مزبور اعم از نفقه ایام گذشته و حال و آینده، اجرت المثل ایام زوجیت، نحله (در صورت وجود)، و حق تنصیف اموال (شرط تقسیم اموال) را به همسر دائمی خود آقای [نام و نام خانوادگی زوج] ابراء نموده و ذمه ایشان را از پرداخت تمامی مهریه و حقوق مالی فوق الذکر، به صورت کامل و بلاعوض، بری ساختند. لذا از تاریخ تنظیم این سند، زوجه هیچگونه حق مطالبه ای نسبت به مهریه و کلیه حقوق مالی مذکور از زوج نداشته و حق هرگونه ادعا و اعتراض احتمالی خود را در این خصوص از خود سلب و ساقط می نمایند. این سند به درخواست مقر تنظیم و به ثبت رسید.

تأکید مهم: این متون صرفاً جنبه آموزشی دارند و تنظیم سند باید توسط متخصصین (سردفتران اسناد رسمی) انجام شود تا از بروز ابهامات و مشکلات آتی جلوگیری گردد. هرگونه عدم صراحت یا نقص در متن می تواند پیامدهای حقوقی جدی به دنبال داشته باشد.

دلایل رایج ابراء مهریه توسط زوجه

با توجه به اهمیت مهریه به عنوان یک حق مالی برای زوجه، ابراء آن تصمیمی بزرگ و دارای پیامدهای حقوقی مهم است. دلایل مختلفی می تواند زوجه را به این اقدام ترغیب کند که در ادامه به برخی از رایج ترین آن ها اشاره می شود:

طلاق توافقی

در بسیاری از موارد طلاق توافقی، زوجه برای تسریع در فرآیند جدایی یا دریافت امتیازات دیگر از زوج، مانند حضانت فرزندان، حق طلاق برای خود (وکالت در طلاق)، یا سایر توافقات مالی، اقدام به ابراء کامل یا جزئی مهریه می کند. در این شرایط، بخشش مهریه می تواند به عنوان بخشی از یک پکیج توافقی گسترده تر بین زوجین محسوب شود.

دریافت مابه ازای مالی

گاهی اوقات، زوجه در ازای ابراء مهریه خود، مابه ازای مالی دیگری از زوج دریافت می کند. این مابه ازا می تواند شامل یک ملک، وجه نقد، سهام، یا سایر اموال با ارزش باشد. در این صورت، ابراء مهریه در حقیقت به نوعی تبدیل دین به مال دیگر است که با توافق طرفین صورت می گیرد. باید توجه داشت که این معاوضه نباید ماهیت ابراء را به عقد صلح یا هبه معوض تغییر دهد، بلکه ابراء باید ذاتاً مجانی باشد و توافق بر دریافت مابه ازا می تواند در ضمن یک عقد خارج لازم یا به صورت جداگانه صورت پذیرد.

بهبود روابط زناشویی و حسن نیت

در برخی موارد، زوجه با هدف بهبود روابط زناشویی، کاهش فشارهای مالی از روی زوج، و یا به عنوان نشانه ای از حسن نیت و اعتماد متقابل، مهریه خود را ابراء می کند. این تصمیم معمولاً در شرایطی اتخاذ می شود که زندگی مشترک دچار چالش شده و زوجه قصد دارد با این اقدام، گامی در جهت تحکیم بنیان خانواده و رفع کدورت ها بردارد.

معافیت زوج از فشار مالی

در شرایط دشوار اقتصادی، ممکن است زوج تحت فشار مالی شدید برای پرداخت مهریه باشد. زوجه با درک این وضعیت و به منظور حمایت از همسر و کاهش بار مالی او، اقدام به ابراء مهریه می نماید. این دلیل غالباً با هدف حفظ آرامش خانواده و جلوگیری از بروز اختلافات مالی شدیدتر صورت می گیرد.

هزینه تنظیم سند ابراء مهریه در دفترخانه

هزینه تنظیم سند ابراء مهریه در دفاتر اسناد رسمی، تابع تعرفه های مصوب کانون سردفتران و دفتریاران است که هر ساله توسط قوه قضاییه اعلام می شود. این هزینه بر اساس نوع سند (مالی یا غیرمالی) و ارزش موضوع آن متفاوت خواهد بود.

تفاوت هزینه اقرارنامه (غیرمالی) و سند ابراء (در صورت قید مبلغ)

معمولاً سند ابراء مهریه به صورت یک اقرارنامه تنظیم می شود که ماهیت غیرمالی دارد. هزینه تنظیم اقرارنامه (که خود یکی از انواع اسناد رسمی است) بر اساس تعرفه های مشخصی محاسبه می شود و به میزان مهریه ابراء شده بستگی ندارد. به عبارت دیگر، ابراء مهریه به خودی خود یک عمل غیرمالی تلقی می شود، زیرا هدف آن اسقاط یک دین است نه انتقال مال.

با این حال، اگر در سند، مبلغ یا ارزش خاصی برای مهریه ابراء شده قید شود (مثلاً ابراء [تعداد] سکه به ارزش [مبلغ ریالی مشخص])، ممکن است برخی دفاتر آن را به عنوان یک سند مالی تلقی کرده و هزینه های مربوط به اسناد مالی را برای آن اعمال کنند. در عمل، اکثر دفاتر اسناد رسمی ابراء مهریه را به عنوان یک سند غیرمالی محسوب کرده و هزینه آن را بر اساس تعرفه اقرارنامه های غیرمالی محاسبه می کنند.

تعرفه حق التحریر دفاتر اسناد رسمی

تعرفه های حق التحریر برای اسناد غیرمالی و اسناد مالی (در صورت قید ارزش مهریه) متفاوت است. به عنوان مثال (ارقام زیر صرفاً جهت تبیین و از روی تعرفه های قدیمی هستند و نیاز به استعلام از آخرین تعرفه مصوب قوه قضائیه دارند):

مبلغ سند (ریال)	حق التحریر
تا 10 میلیون ریال	800,000 ریال
تا 100 میلیون ریال (نسبت به مازاد 10 میلیون ریال)	12 در هزار
تا 200 میلیون ریال (نسبت به مازاد 100 میلیون ریال)	8 در هزار
تا 500 میلیون ریال (نسبت به مازاد 200 میلیون ریال)	5 در هزار
تا 1 میلیارد ریال (نسبت به مازاد 500 میلیون ریال)	4 در هزار
تا 3 میلیارد ریال (نسبت به مازاد 1 میلیارد ریال)	2 در هزار

برای اسناد غیرمالی (مانند اقرارنامه ابراء مهریه بدون قید ارزش مالی)، معمولاً یک مبلغ ثابت تعیین می شود که در حال حاضر باید حدود چند صد هزار تومان باشد (این مبلغ باید از دفترخانه استعلام شود).

سایر هزینه های احتمالی

علاوه بر حق التحریر، هزینه های دیگری نیز ممکن است به تنظیم سند ابراء مهریه اضافه شود که شامل موارد زیر است:

• حق الثبت: مبلغی است که بابت ثبت سند به دولت پرداخت می شود. اسناد غیرمالی معمولاً از حق الثبت معاف هستند، اما اسناد مالی مشمول حق الثبت می باشند.
• مالیات بر ارزش افزوده: معمولاً به حق التحریر دفاتر اسناد رسمی تعلق می گیرد.
• هزینه تمبر: هزینه ای بابت ابطال تمبر.
• هزینه کپی و بایگانی: مبالغ اندکی بابت تهیه کپی های مورد نیاز و بایگانی اسناد.

پرداخت این هزینه ها معمولاً با توافق زوجین صورت می گیرد و می تواند به عهده زوجه، زوج یا به صورت مشترک باشد. توصیه می شود قبل از مراجعه به دفترخانه، در مورد تمامی هزینه ها و نحوه پرداخت آن با سردفتر مشورت شود.

نکات حقوقی مهم و هشدارهای حیاتی قبل از ابراء مهریه

با توجه به ماهیت غیرقابل برگشت ابراء مهریه و آثار حقوقی عمیق آن، رعایت نکات و هشدارهای زیر برای زوجه و حتی زوج، پیش از هر اقدامی ضروری است.

مشاوره با وکیل متخصص خانواده

تصمیم به ابراء مهریه یکی از حساس ترین تصمیمات حقوقی در زندگی یک زن است. پیش از هر اقدامی، مشاوره با یک وکیل متخصص خانواده اکیداً توصیه می شود. یک وکیل می تواند تمامی ابعاد حقوقی، مزایا و معایب ابراء را با توجه به شرایط خاص موکل بررسی کرده و او را از تبعات احتمالی آگاه سازد. به عنوان مثال، عدم آگاهی از شرایط رجوع از طلاق خلع یا مبارات در صورت بذل مهریه، یا عدم توجه به حقوق مالی دیگر زوجه (مانند نفقه و اجرت المثل) هنگام ابراء کلی، می تواند به زیان های جبران ناپذیری منجر شود.

عدم اعتبار سند عادی ابراء مهریه

همانطور که پیش تر اشاره شد، مهریه یک دین است که به موجب سند رسمی نکاحیه (عقدنامه) تثبیت شده است. بنابراین، اسقاط یا ابراء این دین نیز باید به موجب سند رسمی صورت گیرد تا از استحکام حقوقی کافی برخوردار باشد. سند عادی ابراء مهریه (مثلاً دست نوشته یا توافق نامه عادی بین زوجین) در مراجع قضایی و اجرایی، اعتبار و قدرت اثباتی سند رسمی را ندارد و به راحتی می تواند مورد انکار و تردید زوجه قرار گیرد. در چنین شرایطی، زوج برای اثبات ابراء باید به سختی در دادگاه تلاش کند که این امر معمولاً با دشواری های زیادی همراه است و ممکن است به نتیجه نرسد.

بررسی دقیق شروط ضمن عقد نکاح

قبل از ابراء مهریه، زوجه باید تمامی شروط ضمن عقد نکاح (شروط چاپی یا دست نویس) را به دقت بررسی کند. در برخی موارد، ابراء مهریه ممکن است بر سایر شروط مالی یا غیرمالی (مانند حق تنصیف اموال، وکالت در طلاق، یا حق تعیین مسکن) اثر بگذارد یا با آنها در تعارض باشد. وکیل متخصص می تواند در این خصوص راهنمایی های لازم را ارائه دهد تا زوجه از تمامی حقوق خود مطلع باشد و ناخواسته از حقی چشم پوشی نکند.

آثار ابراء مهریه بر سایر حقوق مالی زوجه

ابراء مهریه به خودی خود فقط شامل مهریه می شود و بر سایر حقوق مالی زوجه مانند نفقه (اعم از گذشته و آینده)، اجرت المثل ایام زوجیت، نحله، و حق تنصیف اموال (در صورت تحقق شرایط آن) تأثیری ندارد، مگر اینکه در سند ابراء به صراحت و روشنی به ابراء این حقوق نیز اشاره شده باشد. بنابراین، اگر قصد زوجه صرفاً بخشش مهریه است، باید از صراحت سند در این خصوص اطمینان حاصل کند و اگر قصد ابراء کلیه حقوق مالی را دارد، باید تمامی آن ها به تفصیل در سند ذکر شود تا ابهامی باقی نماند.

سن قانونی زوجه و نیاز به اذن پدر

همانطور که ذکر شد، زوجه باید دارای اهلیت رشد باشد. در حال حاضر، سن قانونی رشد 18 سال تمام شمسی است. اگر زوجه زیر 18 سال باشد و گواهی رشد از دادگاه نداشته باشد، ابراء مهریه توسط او فاقد اعتبار است. همچنین، در برخی موارد که زوجه باکره و صغیره باشد، حتی با وجود گواهی رشد، برخی سردفتران ممکن است اذن پدر یا ولی قهری را نیز لازم بدانند. بنابراین، اطلاع از این جزئیات و رعایت آنها بسیار مهم است.

پشیمانی پس از ابراء و عواقب آن

مهم ترین هشدار این است که ابراء مهریه قابل رجوع نیست. زوجه پس از امضای سند ابراء، به هیچ عنوان نمی تواند از تصمیم خود پشیمان شده و مجدداً مهریه را مطالبه کند (مگر در موارد استثنائی اثبات بطلان). این واقعیت باید کاملاً برای زوجه روشن باشد تا تصمیمی عجولانه یا تحت تأثیر احساسات لحظه ای نگیرد. عواقب پشیمانی، صرفاً حسرت و از دست دادن حق مالی است و راهکار قانونی برای بازگرداندن مهریه وجود ندارد.

سوءاستفاده های احتمالی

در برخی موارد، ممکن است زوج یا اطرافیان، با فریب، فشار یا وعده های دروغین، زوجه را به ابراء مهریه ترغیب کنند. زوجه باید نسبت به این سوءاستفاده های احتمالی هوشیار باشد و هرگز تحت تأثیر احساسات یا فشارهای بیرونی، بدون مشورت با متخصص حقوقی، اقدام به ابراء مهریه نکند.

با رعایت این نکات و هشدارهای حیاتی، زوجه می تواند تصمیمی آگاهانه و مطابق با منافع بلندمدت خود بگیرد و از بروز مشکلات حقوقی پیچیده در آینده جلوگیری کند.

سوالات متداول (FAQ)

برای ابراء مهریه آیا نیاز به حضور زوج است؟

خیر، از آنجایی که ابراء مهریه یک ایقاع (عمل حقوقی یک طرفه) است و تنها با اراده زوجه محقق می شود، حضور زوج الزامی نیست. با این حال، برخی دفاتر اسناد رسمی ممکن است برای احراز هویت یا در صورت وجود شرایط خاص، حضور زوج را درخواست کنند.

آیا برای ابراء مهریه نیاز به اجازه پدر (ولی قهری) است؟

اگر زوجه بالغ و رشیده باشد (یعنی 18 سال تمام شمسی داشته باشد یا گواهی رشد از دادگاه گرفته باشد)، نیازی به اجازه پدر یا ولی قهری نیست. اما اگر زوجه زیر 18 سال و فاقد گواهی رشد باشد، ابراء مهریه توسط او باطل است و نیازمند اذن ولی قهری و تأیید دادگاه خواهد بود.

اگر زوجه صغیر (کمتر از 18 سال و فاقد گواهی رشد) باشد، می تواند مهریه را ابراء کند؟

خیر، زوجه صغیر و فاقد گواهی رشد، اهلیت قانونی برای تصرف در اموال خود از جمله ابراء مهریه را ندارد و این عمل باطل محسوب می شود. در این موارد، ولی قهری (پدر یا جد پدری) باید با رعایت غبطه و مصلحت صغیر و اخذ مجوز از دادستان، اقدام کند.

در صورت ابراء مهریه، امکان مطالبه نفقه یا اجرت المثل وجود دارد؟

بله، ابراء مهریه به خودی خود فقط شامل مهریه می شود و بر سایر حقوق مالی زوجه مانند نفقه (گذشته و حال و آینده) یا اجرت المثل ایام زوجیت تأثیری ندارد، مگر اینکه در سند ابراء به صراحت و روشنی به ابراء این حقوق نیز اشاره شده باشد. بنابراین، در صورت ابراء صرفاً مهریه، زوجه همچنان می تواند سایر حقوق مالی خود را مطالبه کند.

آیا می توان ابراء مهریه را باطل کرد یا از بین برد؟

ابراء مهریه یک ایقاع لازم و غیرقابل رجوع است و پس از انجام صحیح، به اصل قابل باطل کردن نیست. تنها در موارد بسیار معدودی و با اثبات ادعاهای حقوقی مانند عدم اهلیت زوجه در زمان ابراء، اکراه، اجبار، تدلیس یا جعل سند در مراجع قضایی، امکان بطلان آن وجود دارد که اثبات آن بسیار دشوار است.

آیا سند عادی ابراء مهریه معتبر است؟ در چه شرایطی؟

سند عادی ابراء مهریه اعتبار اثباتی کمتری نسبت به سند رسمی دارد. اگرچه ممکن است در برخی موارد با دلایل و شواهد قوی (مانند شهادت شهود متعدد و معتبر) در دادگاه قابل اثبات باشد، اما به دلیل امکان انکار و تردید، بسیار متزلزل است و برای جلوگیری از مشکلات آتی، تنظیم سند رسمی قویاً توصیه می شود. در برابر سند رسمی نکاحیه، اثبات ابراء با سند عادی بسیار دشوار است.

فرق اقرارنامه وصول مهریه با ابراء مهریه چیست؟

اقرارنامه وصول مهریه: سندی است که زوجه در آن اقرار می کند مهریه خود را به صورت کامل از زوج دریافت کرده است. در این حالت، دین مهریه ساقط شده است.
ابراء مهریه: سندی است که زوجه در آن به اختیار خود، از حق مطالبه مهریه چشم پوشی می کند و دین زوج را از پرداخت مهریه بری می سازد، بدون اینکه مهریه ای دریافت کرده باشد. تفاوت اصلی در این است که در وصول، مهریه پرداخت شده است، اما در ابراء، مهریه بخشیده شده است.

آیا ابراء مهریه در دوران عقد امکان پذیر است؟

بله، به محض وقوع عقد نکاح، زوجه مالک مهریه می شود و می تواند در هر زمانی، حتی در دوران عقد (قبل از نزدیکی یا بعد از آن)، تمام یا بخشی از مهریه خود را ابراء کند. شرایط و آثار حقوقی ابراء در دوران عقد نیز همانند دوران پس از آن است و غیرقابل رجوع خواهد بود.

نتیجه گیری

ابراء مهریه، عملی حقوقی با پیامدهای عمیق و غیرقابل بازگشت است که می تواند تأثیر به سزایی بر آینده مالی و حقوقی زوجه داشته باشد. همانطور که تشریح شد، این اقدام از نوع ایقاع و لازم بوده و پس از تحقق، زوجه به هیچ عنوان نمی تواند از آن رجوع کند، مگر با اثبات موارد استثنایی و دشوار بطلان در محاکم قضایی. از این رو، تصمیم گیری در خصوص ابراء مهریه نیازمند آگاهی کامل از تمامی ابعاد حقوقی، شرایط صحت، تفاوت با سایر مفاهیم مشابه نظیر بذل، صلح و هبه، و همچنین رعایت دقیق فرآیندهای قانونی است.

برای حفظ حقوق خود و جلوگیری از بروز هرگونه مشکل و ابهام در آینده، به تمامی زوجین، به ویژه زوجه، اکیداً توصیه می شود که پیش از هر اقدامی برای ابراء مهریه، با یک وکیل متخصص خانواده مشورت نمایند. وکیل متخصص می تواند با بررسی دقیق شرایط فردی و حقوقی، راهنمایی های لازم را ارائه داده و از اتخاذ تصمیمات عجولانه و پشیمان کننده جلوگیری کند. همچنین، برای اطمینان از اعتبار و استحکام حقوقی ابراء، تنظیم سند رسمی ابراء مهریه در دفاتر اسناد رسمی، تنها راهکار مطمئن و قانونی است.

این مقاله تلاش کرد تا راهنمایی جامع و کاربردی در خصوص نمونه سند ابراء مهریه ارائه دهد تا مخاطبین گرامی با درک عمیق تری نسبت به این موضوع، تصمیماتی آگاهانه و مطابق با منافع خود اتخاذ کنند.