منظور از سکه بهار آزادی در مهریه چیست

سکه بهار آزادی در مهریه به یکی از انواع سکه های طلای رسمی و قانونی جمهوری اسلامی ایران اشاره دارد که در عقدنامه نکاح به عنوان تعهد مالی زوج در قبال زوجه تعیین می شود. این سکه ها شامل طرح قدیم و طرح جدید (امامی) هستند که با وجود وزن و عیار یکسان، به دلیل تفاوت در سال ضرب و نقوش، ممکن است در بازار ارزش های متفاوتی داشته باشند که در زمان مطالبه مهریه، پیچیدگی های حقوقی و قضایی خاص خود را ایجاد می کند. درک دقیق این تفاوت ها برای زوجین و متخصصان حقوقی ضروری است.

مهریه، به عنوان یکی از مهم ترین تعهدات مالی در عقد نکاح، همواره جایگاه ویژه ای در فرهنگ و قوانین ایران داشته است. در میان انواع مهریه های مرسوم، تعیین مهریه به صورت سکه بهار آزادی از دیرباز رایج بوده و به دلیل ثبات نسبی ارزش طلا، به عنوان یک پشتوانه مالی برای زوجه تلقی می شود. با این حال، سادگی ظاهری این انتخاب، گاهی اوقات می تواند به ابهامات و چالش های حقوقی پیچیده ای منجر شود که ناشی از عدم آگاهی کافی از ماهیت، انواع و ظرایف قانونی سکه های بهار آزادی است.

مخاطبان این حوزه، از زوجین در آستانه ازدواج گرفته تا افرادی که درگیر فرآیندهای مطالبه یا پرداخت مهریه هستند، همواره با پرسش های متعددی مواجه اند؛ از جمله اینکه تفاوت سکه بهار آزادی طرح قدیم و جدید چیست، کدام نوع سکه باید پرداخت شود و رویه قضایی در این زمینه چگونه است. پیچیدگی هایی نظیر نوسانات بازار سکه، نحوه محاسبه ارزش مهریه، و قوانین مرتبط با اعسار و تقسیط، بر ضرورت ارائه یک راهنمای جامع و تخصصی می افزاید. این مقاله با هدف روشن ساختن ابعاد حقوقی و بازاری سکه بهار آزادی در مهریه، به بررسی دقیق و مستند این موضوع می پردازد تا اطلاعات لازم برای تصمیم گیری آگاهانه و پیشگیری از مشکلات احتمالی را در اختیار مخاطبان قرار دهد.

ماهیت و انواع سکه بهار آزادی: درک مفاهیم پایه

سکه های طلای بهار آزادی، محصول بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، نه تنها یک ابزار اقتصادی برای حفظ ارزش دارایی محسوب می شوند، بلکه در بافتار حقوقی ایران، به ویژه در موضوع مهریه، نقش محوری دارند. این سکه ها با مشخصات فنی استاندارد و طراحی های مشخص، به عنوان یکی از مطمئن ترین و رایج ترین انواع مهریه در نظر گرفته می شوند. با این حال، تنوع در طراحی و سال ضرب آن ها، زمینه ساز برخی ابهامات و تفاوت های بازاری شده است که شناخت دقیق آن ها برای هر فردی که با موضوع مهریه سروکار دارد، حیاتی است.

سکه بهار آزادی طرح قدیم: ویژگی ها و تاریخچه

پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷، به منظور یادبود این رخداد مهم و به پیشنهاد وزارت امور اقتصادی و دارایی، مجوز ضرب مسکوکات طلا تحت عنوان «بهار آزادی» صادر شد. این سکه ها که به «طرح قدیم» معروف شدند، بین سال های ۱۳۵۸ تا ۱۳۷۰ ضرب می شدند. طراحی آن ها شامل نقوش خاصی بود:

• روی سکه: تصویر بارگاه مطهر حضرت امام رضا (ع) به همراه عبارت «اولین بهار آزادی» در بخش بالا و تاریخ ضرب در پایین.
• پشت سکه: تکرار سه باره نام «علی» به خط معقلی تزیینی در داخل یک شش ضلعی و عبارت «بانک ملی ایران» در زیر آن.

تولید این طرح از سال ۱۳۷۰ متوقف شد، اما این سکه ها همچنان در بازار طلا و سکه معامله می شوند و به دلیل کمیابی و ارزش تاریخی، در برخی موارد با قیمتی متفاوت از سکه های طرح جدید عرضه می گردند. در دعاوی مهریه، اگر صراحتاً در عقدنامه به «سکه بهار آزادی طرح قدیم» اشاره شده باشد، زوج مکلف به تهیه و پرداخت همان نوع سکه خواهد بود.

سکه بهار آزادی طرح جدید (امامی): مشخصات و سیر تحول

از سال ۱۳۷۰ به بعد، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران با تغییر در طراحی سکه های بهار آزادی، اقدام به ضرب «سکه بهار آزادی طرح جدید» نمود که این سکه ها در عرف بازار و محاکم قضایی به «سکه امامی» نیز شهرت دارند. این تغییر در طراحی، مطابق با ماده ۵ قانون نحوه حفظ آثار و یاد سیدروح الله خمینی صورت گرفت که بانک مرکزی را موظف می کرد تصویر پایه گذار نظام جمهوری اسلامی ایران را بر یک طرف سکه ها نقش کند. مشخصات این سکه ها به شرح زیر است:

• روی سکه: تصویر حضرت امام خمینی (ره) و قید سال ضرب در ذیل تصویر.
• پشت سکه: تصویر بارگاه مطهر حضرت امام رضا (ع) به همراه عبارت «بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران» در بالا و عبارت «بهار آزادی» در پایین.

این طرح تاکنون نیز ادامه دارد و تمامی سکه هایی که پس از سال ۱۳۷۰ ضرب شده اند، از نوع سکه امامی هستند. نکته حائز اهمیت در مورد سکه های طرح جدید، سیاست بانک مرکزی در یکسان سازی تاریخ ضرب آن ها است. به این معنا که تمامی سکه های ضرب شده از سال ۱۳۸۷ به بعد، با تاریخ ضرب سال ۱۳۸۶ عرضه می شوند. این اقدام با هدف جلوگیری از ایجاد تفاوت قیمتی ناشی از جدیدتر بودن سال ضرب سکه ها صورت گرفته است.

ویژگی های فنی مشترک: وزن و عیار

یکی از نکات اساسی و اغلب گمراه کننده در بحث انواع سکه های بهار آزادی، تصور عمومی مبنی بر تفاوت در وزن و عیار آن ها است. برخلاف این تصور، تمامی سکه های تمام بهار آزادی، چه طرح قدیم و چه طرح جدید (امامی)، از نظر وزن و عیار کاملاً یکسان هستند. مشخصات فنی استاندارد آن ها به شرح زیر است:

• وزن سکه: ۸.۱۳۵۹۸ گرم
• عیار طلا: ۹۰۰ در هزار (معادل ۲۱.۶ عیار)

این یکسانی در مشخصات فنی، نشان دهنده ارزش ذاتی طلای به کار رفته در هر دو نوع سکه است. بنابراین، هرگونه تفاوت قیمتی در بازار، ناشی از عوامل دیگری غیر از وزن و عیار ذاتی طلا خواهد بود.

تفاوت اصلی: ارزش بازاری و عوامل مؤثر بر آن

با وجود یکسانی در وزن و عیار، سکه های بهار آزادی طرح قدیم و طرح جدید اغلب در بازار با قیمت های متفاوتی عرضه می شوند. این تفاوت قیمت که معمولاً به گران تر بودن سکه های طرح جدید (امامی) منجر می شود، دلایل متعددی دارد که می توان آن ها را به عوامل بازاری و روانشناسی نسبت داد:

1. تقاضای بیشتر: سکه های طرح جدید به دلیل فراوانی بیشتر در بازار و رایج بودن در معاملات روزمره، تقاضای بیشتری دارند. مردم عموماً ترجیح می دهند سکه هایی را خریداری کنند که تاریخ ضرب جدیدتری دارند، حتی اگر عملاً تاریخ روی آن ها یکسان سازی شده باشد.
2. کمیابی نسبی طرح قدیم: تولید سکه های طرح قدیم متوقف شده است و عرضه آن ها در بازار محدودتر است. این کمیابی می تواند به افزایش یا کاهش قیمت آن بسته به تقاضا منجر شود. در برخی مقاطع، کمیابی باعث افزایش قیمت می شود، اما در مواردی نیز به دلیل عدم تمایل عمومی به خرید سکه های قدیمی، قیمت آن کمتر از طرح جدید تعیین می گردد.
3. حباب سکه: قیمت سکه در بازار ایران علاوه بر قیمت جهانی طلا، نرخ ارز و اجرت ضرب، شامل مؤلفه ای به نام «حباب» نیز می شود که ناشی از تقاضای هیجانی و عوامل روانی بازار است. این حباب می تواند برای انواع مختلف سکه، متفاوت باشد و اغلب سکه های طرح جدید به دلیل نقدشوندگی بالاتر، حباب بیشتری را تجربه می کنند.
4. ذهنیت عمومی: کلمات «جدید» و «قدیم» به خودی خود بار معنایی دارند که می تواند بر ذهنیت خریداران تأثیر بگذارد. عموماً تصور می شود کالای «جدید» ارزشمندتر است.

باید توجه داشت که ارزش بازاری متفاوت سکه های طرح قدیم و جدید، لزوماً به معنای تفاوت در ارزش ذاتی طلای آن ها نیست، بلکه تابعی از عرضه و تقاضا، نقدشوندگی و عوامل روانشناختی حاکم بر بازار سکه است.

سکه های بهار آزادی در بستر حقوق مهریه: ابعاد قانونی و قضایی

انتخاب سکه بهار آزادی به عنوان مهریه، هرچند رایج است، اما ابعاد حقوقی پیچیده ای دارد که عدم آگاهی از آن ها می تواند به اختلافات جدی منجر شود. تعیین دقیق نوع سکه در عقدنامه، یکی از مهم ترین گام ها برای پیشگیری از این چالش ها است. در ادامه، به بررسی جنبه های حقوقی مربوط به سکه های بهار آزادی در مهریه می پردازیم.

ضرورت تصریح نوع سکه در عقدنامه

مهم ترین نکته در تعیین مهریه سکه، تصریح دقیق و شفاف نوع سکه در عقدنامه است. اگر زوجین در زمان عقد، به صراحت نوع سکه (مثلاً «تمام سکه بهار آزادی طرح جدید» یا «تمام سکه بهار آزادی طرح قدیم») را مشخص و در سند ازدواج درج کنند، زوج مکلف به پرداخت همان نوع سکه خواهد بود. این اقدام، از بروز بسیاری از اختلافات احتمالی در آینده، به ویژه در مورد تفاوت قیمت بین انواع سکه ها، جلوگیری می کند.

اما در بسیاری از موارد، به دلیل عدم آگاهی یا بی توجهی، در عقدنامه تنها به عبارت کلی «تعداد معینی سکه بهار آزادی» بسنده می شود و نوع آن (طرح قدیم یا جدید) ذکر نمی گردد. این عدم تصریح، منجر به ابهام شده و در زمان مطالبه مهریه، به محل نزاع و طرح دعوا در مراجع قضایی تبدیل می شود.

رویه قضایی و نظریات حقوقی در صورت عدم تصریح نوع سکه

در شرایطی که نوع سکه در عقدنامه به صراحت ذکر نشده باشد، مراجع قضایی برای تعیین تکلیف، به نظریات حقوقی و رویه های قضایی موجود استناد می کنند. در این زمینه دو دیدگاه اصلی وجود دارد:

1. نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه (ماده ۲۷۹ قانون مدنی): بر اساس نظریه مشورتی شماره 7/1402/169 مورخ 1402/03/10 اداره کل حقوقی قوه قضاییه، با استناد به ماده ۲۷۹ قانون مدنی که مقرر می دارد: «اگر موضوع تعهد عین معین نباشد و کلی فی الذمه باشد، متعهد مجبور نیست فرد اعلا را بدهد، لیکن فرد ادنی هم کافی نیست، بلکه باید فرد متوسط بدهد»، چنین استنباط می شود که در صورت کلی بودن موضوع تعهد و عدم تصریح نوع سکه در عقدنامه، زوج (متعهد) مکلف به پرداخت گران ترین نوع سکه (اعلا) نیست. بنابراین، وی می تواند هر نوع سکه تمام بهار آزادی (اعم از طرح قدیم، طرح جدید، بانکی یا غیربانکی) را برای ایفای تعهد خود پرداخت کند، مشروط بر آنکه از نوع متوسط و رایج باشد و نه فرد ادنی.
2. نظریه عرف زمان عقد: برخی قضات و حقوقدانان نیز بر این باورند که در صورت عدم تصریح نوع سکه، باید به «عرف زمان و مکان عقد نکاح» مراجعه کرد. یعنی باید بررسی شود که در تاریخ انعقاد عقد، کدام نوع سکه در جامعه رایج تر و متعارف تر بوده و عموماً منظور زوجین از عبارت «سکه بهار آزادی» کدام نوع سکه بوده است.

برای مثال، اگر عقد نکاح قبل از سال ۱۳۷۰ (پیش از ضرب سکه های امامی) جاری شده باشد، به احتمال زیاد منظور زوجین از سکه بهار آزادی، همان طرح قدیم بوده است. اما اگر عقد پس از سال ۱۳۷۰ منعقد شده باشد، هر دو نوع سکه (قدیم و جدید) در بازار موجود بوده اند و تعیین عرف، پیچیده تر می شود. در این حالت، دادگاه ممکن است با استناد به مواد ۲۲۰، ۲۲۴ و ۲۲۵ قانون مدنی که به عرف در قراردادها اشاره دارند، اقدام به تشخیص عرف حاکم یا در صورت عدم امکان، زوجین را به توافق ارجاع دهد.

توصیه عملی: با توجه به اختلافات و ابهامات موجود، قاطعانه توصیه می شود که زوجین قبل از عقد، حتماً با مشورت وکیل و با آگاهی کامل، نوع دقیق سکه را در عقدنامه تصریح کنند تا از بروز دعاوی آتی پیشگیری شود.

چالش های حقوقی ناشی از تفاوت قیمت

در صورتی که نوع سکه در عقدنامه مشخص نشده باشد و پس از ارجاع پرونده به دادگاه، زوجه خواهان نوع گران تر (مثلاً طرح جدید) و زوج خواهان پرداخت نوع ارزان تر (مثلاً طرح قدیم) باشد، این وضعیت می تواند چالش برانگیز شود. در چنین مواردی، دادگاه با در نظر گرفتن نظریات حقوقی و عرف زمان عقد، ممکن است یکی از دو حالت را تعیین کند:

• الزام به پرداخت نوع رایج تر یا متوسط: مطابق نظریه مشورتی قوه قضاییه، زوج ممکن است ملزم به پرداخت نوع رایج تر یا متوسط سکه شود.
• پرداخت مابه التفاوت: در صورتی که دادگاه تشخیص دهد که منظور طرفین نوع خاصی بوده یا عرف زمان عقد به سمتی بوده که نوع گران تر را ایجاب می کند، یا اگر زوجه بتواند ادعای خود را اثبات کند، ممکن است زوج مکلف به پرداخت مابه التفاوت قیمت بین دو نوع سکه شود که این مبلغ به نرخ روز محاسبه و به صورت نقدی پرداخت خواهد شد.

تمایز سکه بانکی و غیربانکی در مهریه

سکه های بهار آزادی علاوه بر تقسیم بندی به طرح قدیم و جدید، از نظر منشأ عرضه نیز به دو دسته «بانکی» و «غیربانکی» تقسیم می شوند. سکه های بانکی، آن دسته از سکه هایی هستند که مستقیماً از طریق بانک مرکزی و نهادهای تحت نظارت آن (مانند بانک کارگشایی) توزیع می شوند و اغلب در بسته بندی های رسمی و با گواهی اصالت عرضه می گردند. در مقابل، سکه های غیربانکی در بازار آزاد و توسط طلافروشان و صرافی ها معامله می شوند و ممکن است فاقد بسته بندی و گواهی خاص باشند.

در خصوص مهریه، مراجع قضایی معمولاً تفاوتی بین سکه بانکی و غیربانکی قائل نمی شوند، مگر اینکه در عقدنامه صراحتاً قید شده باشد که مهریه «سکه بانکی» است. آنچه برای دادگاه اهمیت دارد، اصالت سکه و رعایت وزن و عیار استاندارد آن است. بنابراین، زوج می تواند برای پرداخت مهریه خود، سکه های غیربانکی معتبر و استاندارد را نیز تهیه و ارائه کند. با این حال، برای اطمینان بیشتر و جلوگیری از هرگونه شبهه، تهیه سکه هایی که از مراکز معتبر و با فاکتور رسمی خریداری شده اند، توصیه می شود.

رفع ابهامات رایج پیرامون سکه های مهریه

در کنار ابهامات اصلی مربوط به انواع سکه در مهریه، سوالات و برداشت های نادرست دیگری نیز وجود دارد که می تواند به سردرگمی افراد منجر شود. در این بخش، به پاسخگویی به برخی از این ابهامات کلیدی می پردازیم.

مفهوم «سکه سال ۸۶» و اهمیت آن

یکی از اصطلاحات رایج در بازار سکه و در دعاوی مهریه، «سکه سال ۸۶» است. این عبارت به یک اتفاق مهم در سیاست های بانک مرکزی برمی گردد. بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران به منظور جلوگیری از تفاوت قیمتی سکه های ضرب شده در سال های مختلف و همچنین کاهش تقاضای سفته بازانه برای سکه های با سال ضرب جدیدتر، تصمیم گرفت که از سال ۱۳۸۷ به بعد، تمامی سکه های تمام بهار آزادی طرح جدید (امامی) را با تاریخ «۱۳۸۶» ضرب و عرضه کند.

این بدان معناست که اگر شما امروز یک سکه تمام بهار آزادی طرح جدید خریداری کنید، حتی اگر در سال جاری (مثلاً ۱۴۰۳) ضرب شده باشد، تاریخ حک شده روی آن «۱۳۸۶» خواهد بود. بنابراین، عباراتی مانند «سکه سال ۸۸» یا «سکه سال ۹۰» برای سکه های طرح جدید، عملاً معنای خاصی ندارند و نباید انتظار داشت که چنین سکه هایی با تاریخ های متفاوت از ۱۳۸۶ یافت شوند. هدف اصلی این سیاست، ایجاد یکنواختی در قیمت گذاری و جلوگیری از بروز اختلاف قیمت صرفاً به دلیل سال ضرب بود.

وضعیت نیم سکه، ربع سکه و سکه گرمی: آیا آن ها نیز طرح قدیم و جدید دارند؟

علاوه بر سکه تمام بهار آزادی، نیم سکه، ربع سکه و سکه یک گرمی نیز به عنوان بخش هایی از مهریه تعیین می شوند. در مورد این سکه ها، وضعیت کمی متفاوت است:

• نیم سکه و ربع سکه: این سکه ها از ابتدای ضرب در سال ۱۳۵۸ تاکنون، عمدتاً با طرحی مشابه سکه بهار آزادی طرح قدیم (نقش سه بار تکرار «علی» در یک روی و بارگاه امام رضا (ع) در روی دیگر) ضرب شده اند. با این تفاوت که عبارت «بهار آزادی» در روی بارگاه امام رضا (ع) قرار دارد. تنها تغییر عمده در آن ها، به روزرسانی سال ضرب است. بنابراین، به معنای دقیق کلمه، نیم سکه و ربع سکه «طرح جدید امامی» مانند سکه تمام ندارند.
• سکه یک گرمی: این سکه که با وزن ۱.۰۱۶۶۲ گرم توسط بانک مرکزی عرضه می شود، ترکیبی از نقوش دو طرح سکه کامل قدیم و جدید را داراست. یک روی آن مزین به نام «علی» و عبارت «بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران» و روی دیگر آن تصویر حضرت امام خمینی (ره) است. این سکه معمولاً به عنوان «سکه یک گرمی بانکی» شناخته می شود و فاقد تقسیم بندی طرح قدیم و جدید است.

مشخصات وزن این سکه ها به شرح زیر است:

1. نیم سکه: ۴.۰۶۶۵ گرم
2. ربع سکه: ۲.۰۳۳۲۵ گرم
3. سکه یک گرمی: ۱.۰۱۶۶۲ گرم

اشتباهات متداول در نگارش عقدنامه

یکی از دلایل اصلی بروز مشکلات حقوقی در زمان مطالبه مهریه، اشتباهات رایج و عبارات نادرست در نگارش عقدنامه است. عدم آگاهی از تفاوت انواع سکه ها باعث می شود عباراتی در سند نکاح درج شود که از نظر حقوقی بی معنا یا مبهم هستند:

• «تمام سکه امام قدیم»: این عبارت کاملاً اشتباه است. سکه های امامی (طرح جدید) از سال ۱۳۷۰ به بعد ضرب شده اند و پیش از آن، سکه ها با طرح قدیم (بدون تصویر امام) تولید می شدند. بنابراین، «سکه امام قدیم» وجود خارجی ندارد و منظور از آن باید یکی از دو نوع سکه باشد که نیاز به تصریح دارد.
• «سکه بهار آزادی طرح قدیم سال ۱۳۸۶»: این نیز یک عبارت نادرست است. سکه های طرح قدیم بین سال های ۱۳۵۸ تا ۱۳۷۰ ضرب می شدند و سال ۱۳۸۶ مربوط به سیاست یکسان سازی تاریخ ضرب سکه های طرح جدید (امامی) است. لذا سکه طرح قدیم با سال ۱۳۸۶ وجود ندارد.

این نوع اشتباهات می تواند در آینده منشأ تفسیرهای متفاوت و دعاوی قضایی شود. همواره توصیه اکید می شود که در عقدنامه، نوع سکه به صورت دقیق و بدون ابهام، مانند «تمام سکه بهار آزادی طرح جدید بانکی» یا «نیم سکه بهار آزادی» ذکر گردد.

تأثیر نوسانات قیمت سکه بر مهریه

مهریه، به محض وقوع عقد نکاح، دین بر ذمه زوج است و زوجه هر زمان که بخواهد، می تواند آن را مطالبه کند. یکی از چالش های مهم در مهریه سکه، نوسانات شدید قیمت طلا و سکه در بازار ایران است. طبق رویه قضایی، ارزش مهریه سکه، به نرخ روز در زمان پرداخت محاسبه می شود. این به آن معناست که اگر زوجه سال ها پس از عقد مهریه خود را مطالبه کند، زوج موظف به پرداخت سکه ها بر اساس قیمت زمان مطالبه یا اجرای حکم دادگاه خواهد بود، نه قیمت زمان عقد.

این مسئله به ویژه در شرایط تورمی و صعودی بازار سکه، به نفع زوجه و به ضرر زوج است، زیرا ارزش تعهد زوج با گذشت زمان افزایش می یابد. در مقابل، اگر قیمت سکه کاهش یابد (که البته در اقتصاد ایران کمتر رخ می دهد)، می تواند به نفع زوج باشد. این موضوع بر اهمیت تسریع در پرداخت مهریه در صورت امکان یا تعیین تکلیف آن از طریق مراجع قانونی تأکید دارد.

تمایز سکه بهار آزادی از سایر مصنوعات طلا (مانند سکه پارسیان)

در بازار طلا، علاوه بر سکه های بهار آزادی، مصنوعات طلای دیگری نیز به نام «سکه پارسیان» یا «آذری» و موارد مشابه عرضه می شوند. این مصنوعات، قطعات طلای کوچک تر با وزن های مختلف هستند که غالباً توسط بخش خصوصی تولید و بسته بندی می شوند و وزن و عیار آن ها ممکن است متفاوت باشد. مهم ترین نکته این است که فقط «سکه بهار آزادی» (با انواع طرح قدیم، جدید، نیم سکه، ربع سکه و گرمی) به عنوان مهریه معتبر شناخته می شود.

اگر در عقدنامه به اشتباه یا به دلیل عدم آگاهی، مهریه به صورت «سکه پارسیان» یا مشابه آن تعیین شود، ممکن است در آینده با مشکلاتی مواجه شود، زیرا این مصنوعات، پشتوانه حقوقی و قانونی سکه های بهار آزادی را ندارند و در مراجع قضایی، تنها سکه های رسمی بانک مرکزی به عنوان مهریه پذیرفته می شوند. بنابراین، زوجین باید در تعیین مهریه، به صراحت نام «سکه بهار آزادی» را قید کنند.

مقررات و نکات کلیدی در پرداخت مهریه سکه

پس از مطالبه مهریه، فرآیند پرداخت آن نیز تابع قوانین و مقررات خاصی است که آگاهی از آن ها برای هر دو طرف دعوا ضروری است. قانون حمایت خانواده و سایر قوانین مربوطه، چارچوب های مشخصی را برای اجرای این تعهد مالی تعیین کرده اند.

سقف ۱۱۰ سکه و ضمانت اجرای کیفری

یکی از مهم ترین تحولات در قوانین مهریه، تعیین سقف ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی و محدود کردن ضمانت اجرای کیفری به این میزان است. بر اساس ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱، فقط تا سقف ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی (یا معادل آن) مشمول ضمانت اجرای کیفری حبس و حکم جلب هستند. این به آن معناست که اگر مهریه زوجه بیش از ۱۱۰ سکه باشد، زوج تنها برای پرداخت ۱۱۰ سکه اول می تواند با حکم جلب و زندان مواجه شود.

اما این به معنای عدم تعهد زوج برای پرداخت مابقی مهریه نیست. مابقی مهریه (مازاد بر ۱۱۰ سکه) همچنان یک دین مالی بر ذمه زوج محسوب می شود و زوجه حق مطالبه آن را دارد، اما برای مطالبه آن، باید توانایی مالی زوج برای پرداخت مابقی سکه ها را در دادگاه اثبات کند. در صورت اثبات توانایی مالی زوج برای پرداخت بیش از ۱۱۰ سکه، دادگاه می تواند حکم به پرداخت آن صادر کند، اما دیگر جنبه کیفری و حکم جلب برای عدم پرداخت مابقی آن وجود نخواهد داشت.

هدف از این قانون، کاهش آمار زندانیان مهریه و تسهیل فرآیند پرداخت برای زوجینی است که توان مالی محدودی دارند، در عین حال که حق زوجه برای دریافت کل مهریه محفوظ می ماند.

امکان درخواست اعسار و تقسیط مهریه

در بسیاری از موارد، زوج به دلیل عدم توانایی مالی، قادر به پرداخت یکجای مهریه (حتی ۱۱۰ سکه اول) نیست. در چنین شرایطی، قانون این امکان را فراهم کرده است که زوج بتواند درخواست «اعسار از پرداخت مهریه» را به دادگاه ارائه دهد. اعسار به معنای عدم توانایی مالی یک فرد برای پرداخت دیون خود است.

روند درخواست اعسار به این صورت است که زوج باید دادخواست اعسار خود را به دادگاه تقدیم کرده و مدارک و شواهد لازم برای اثبات عدم توانایی مالی خود (مانند صورت حساب های بانکی، لیست اموال، شهادت شهود و…) را ارائه دهد. دادگاه با بررسی دقیق وضعیت مالی زوج و با در نظر گرفتن تمام جوانب، از جمله درآمد، دارایی ها، شغل، تعداد افراد تحت تکفل و سایر دیون، اقدام به صدور رأی می کند. در صورت پذیرش اعسار، دادگاه معمولاً مهریه را به صورت اقساطی تعیین می کند. این اقساط می تواند شامل یک پیش قسط و سپس اقساط ماهیانه باشد که تعداد و میزان هر قسط، بستگی به نظر قاضی و شرایط مالی اثبات شده زوج خواهد داشت.

درخواست اعسار، حق قانونی زوج است و می تواند به او کمک کند تا تحت فشار قرار نگیرد و با برنامه ریزی مالی، تعهد خود را ایفا کند، در حالی که حق زوجه برای دریافت مهریه همچنان محفوظ می ماند.

پرداخت سکه در سایر محکومیت های مالی

مقررات مربوط به سکه و نحوه پرداخت آن، تنها محدود به مهریه نیست و در سایر محکومیت های مالی نیز ممکن است مطرح شود. در مواردی که دادگاه حکمی مبنی بر پرداخت مبلغی به صورت سکه صادر کند (مثلاً در مورد خسارات یا دیون دیگر)، اصول کلی مربوط به انواع سکه، ارزش بازاری و رویه های قضایی در این زمینه نیز صدق می کند.

همانند مهریه، اگر در حکم دادگاه نوع خاصی از سکه تصریح نشده باشد، متعهد مکلف به پرداخت گران ترین نوع نیست و می تواند نوع رایج یا متوسط را ارائه دهد. همچنین، ارزش سکه به نرخ روز در زمان پرداخت یا اجرای حکم محاسبه خواهد شد. در این موارد نیز، امکان درخواست اعسار و تقسیط بدهی برای متعهد، در صورت اثبات عدم توانایی مالی، وجود دارد. تصمیم نهایی در مورد نحوه و نوع پرداخت در سایر محکومیت های مالی نیز بر عهده مرجع قضایی خواهد بود که با توجه به تمام جوانب پرونده و قوانین موجود، رأی مقتضی را صادر می کند.

توصیه های کاربردی برای زوجین و اشخاص درگیر

با توجه به پیچیدگی ها و ابهامات موجود در زمینه مهریه سکه، رعایت نکات و توصیه های کاربردی می تواند از بروز مشکلات حقوقی جلوگیری کرده و فرآیند تعیین و مطالبه مهریه را تسهیل کند.

1. مشورت با وکیل متخصص پیش از عقد نکاح: قبل از هرگونه توافق و امضای عقدنامه، اکیداً توصیه می شود که هر دو طرف (زوج و زوجه) با یک وکیل خانواده متخصص مشورت کنند. وکیل می تواند تمامی جوانب حقوقی مهریه سکه را تشریح کرده و در انتخاب و نگارش صحیح آن در عقدنامه راهنمایی های لازم را ارائه دهد.
2. تصریح دقیق نوع سکه در عقدنامه: برای جلوگیری از هرگونه ابهام و اختلاف در آینده، در زمان تنظیم عقدنامه، نوع و طرح سکه (مثلاً «تمام سکه بهار آزادی طرح جدید بانکی»، «نیم سکه بهار آزادی» و…) را به صورت دقیق و روشن قید کنید. از به کار بردن عبارات کلی و مبهم پرهیز کنید.
3. آگاهی از حقوق و تکالیف: هم زوج و هم زوجه باید از حقوق و تکالیف قانونی خود در زمینه مهریه آگاه باشند. زوجه باید بداند که مهریه حق اوست و زوج باید از تعهدات و مسئولیت های خود در قبال پرداخت آن مطلع باشد.
4. پیگیری قوانین و رویه های حقوقی جدید: قوانین مربوط به مهریه ممکن است در طول زمان تغییر کنند. با دنبال کردن اخبار و اطلاعیه های رسمی قوه قضاییه و مجلس شورای اسلامی، می توانید از آخرین تغییرات قانونی مطلع شوید.
5. در صورت مطالبه یا نیاز به پرداخت، مراجعه به مراجع حقوقی معتبر: اگر درگیر فرآیند مطالبه یا پرداخت مهریه هستید، حتماً به وکیل متخصص مراجعه کنید و از گمانه زنی ها و اطلاعات غیرموثق پرهیز نمایید. وکیل می تواند شما را در تمامی مراحل دادرسی، از تنظیم دادخواست تا اجرای حکم، راهنمایی کند.

نتیجه گیری

سکه بهار آزادی به عنوان یکی از رایج ترین انواع مهریه در ایران، با وجود سادگی ظاهری، ابعاد حقوقی و بازاری پیچیده ای دارد که درک دقیق آن ها برای تمامی افراد درگیر، از زوجین در آستانه ازدواج تا وکلا و دانشجویان حقوق، ضروری است. تفاوت میان سکه بهار آزادی طرح قدیم و طرح جدید (امامی)، علی رغم یکسانی در وزن و عیار، به دلیل عوامل بازاری و روانشناختی، به تفاوت های قیمتی منجر می شود که در زمان مطالبه مهریه، می تواند منشأ چالش های حقوقی باشد.

تصریح دقیق نوع سکه در عقدنامه، مهم ترین گام برای پیشگیری از این ابهامات است. در صورت عدم تصریح، رویه قضایی با استناد به نظریات مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه و عرف زمان عقد، راهکارهایی را برای تعیین تکلیف ارائه می دهد. همچنین، آگاهی از مقرراتی نظیر سقف ۱۱۰ سکه برای ضمانت اجرای کیفری و امکان درخواست اعسار و تقسیط مهریه، برای زوجین از اهمیت بالایی برخوردار است.

در نهایت، دانش و دقت در تمامی مراحل تعیین و پرداخت مهریه، از نگارش صحیح عقدنامه تا پیگیری های حقوقی، می تواند از بروز بسیاری از مشکلات احتمالی جلوگیری کرده و به حفظ حقوق طرفین کمک کند. توصیه اکید می شود که همواره قبل از هرگونه تصمیم گیری، با متخصصین حقوقی مشورت شود تا با آگاهی کامل و بر پایه اطلاعات مستند، بهترین و مطمئن ترین راهکار انتخاب گردد.