ماجراجویی ژئوپلیتیکی با دالان موهوم تورانی/ آیا ایران با گشایش خطوط مواصلاتی در قفقاز مخالف است؟

ابوالفضل خدائی: دالان جعلی زنگزور یک پروژه تورانی است که با اهداف منطقه ای و بین المللی از سوی ترکیه و جمهوری آذربایجان پیگیری می شود به گونه ای که اخیرا به‌رغم مخالفت‌های متعدد طرف ارمنستانی، رجب طیب اردوغان گشایش این کریدور را مسئله‌ای با ایران خواند و از رویکرد تهران در این باره انتقاد کرد. ایجاد این کریدور ادعایی باعث قطع دائم ارتباط مرزهای ایران و ارمنستان می‌شود و به باکو دسترسی بلامانع به جمهوری خودمختار نخجوان را خواهد داد. این در حالی است که راه‌اندازی دالان زنگزور مغایر مفاد توافق ۹ نوامبر۲۰۲۰ به شمار می‌آید؛ توافقی که بر رفع انسداد مسیرهای مواصلاتی اشاره می‌کند، نه ایجاد یک گذرگاه به بزرگی استان سیونیک ارمنستان. در همین حال ارمنستان بارها تاکید کرده که تلاش های باکو برای افتتاح مسیرهای حمل‌ونقل منطقه‌ای هیچ ارتباطی با مذاکرات و بیانیه‌های امضا شده در این زمینه تا به امروز ندارد و برای ارمنستان غیرقابل قبول است.

احمد کاظمی پژوهشگر حوزه اوراسیا در گفتگویی با تیتر اول در مورد تلاش های جمهوری آذربایجان و ترکیه در این خصوص و اتهام زنی اردوغان به ایران گفت: این مساله نشان می دهد که مواضع آنکارا و باکو نسبت به موضوعات ترانزیتی در منطقه آغشته به امیال سیاسی و تاریخی بوده که با دوگانگی و کذب پراکنی همراه شده است. ایران نسبت به خطوط مواصلاتی و ارتباط ترانزیتی خاک اصلی جمهوری آذربایجان با بخش جمهوری خودمختار نخجوان مشکلی ندارد و حتی طی ۳۰ ساله گذشته از داخل خاک خود ارتباط ترانزیتی نخجوان و خاک اصلی جمهوری آذربایجان را انجام داده است. این اوج ناسپاسی باکو بود که مقامات آن طی این مدت از ایران قدردانی نکردند چرا که ایران ارتباطی راهبردی و استراتژیک را در دو بخش انجام داده است. از همین رو باید بار دیگر عنوان شود که ایران تنها با تغییر مرزها، تغییر آرایش ژئوپلیتیکی و نقض حاکمیت کشورهای منطقه مشکل دارد. وقتی که از اجرایی شدن موافقتنامه آتش بس ۲۰۲۰ مسکو صحبت می شود بحث خطوط مواصلاتی مطرح است مانند ارتباط هوایی که جمهوری آذربایجان از طریق ارمنستان با نخجوان دارد. یا گشایش خط ریلی که از دوره شوروی در منطقه فعال بوده و پس از جنگ متوقف شد.

بیشتر بخوانید:

مسکو، تهران و پکن مقابل دالان تورانی تجزیه ارمنستان

تهدید جدی ایران با «تروریسم آبی» ترکیه

این پژوهشگر اوراسیا افزود: به نظر می رسد که رجب طیب اردوغان در این زمینه دست به فرافکنی می زند و از سوی دیگر رسانه های جمهوری آذربایجان با تحریف واقعیات اینگونه تلاش می کنند که موافقت ارمنستان با گشایش خط ریلی به معنای تحقق دالان جعلی زنگزور است در حالی که چنین موضوعی به هیچ وجه صحت ندارد. در این راستا اردوغان به دنبال سرپوش گذاشتن بر شکست طرح های تورانی ناتو با پیمانکاری جمهوری آذربایجان است و در این مسیر دست به مغلطه می زند. باید به اردوغان گفت که ایران مشکل اصلی این طرح ها نیست چرا که برای هزاران سال پای ثابت صلح در این منطقه بوده و از قضا مشکل قفقاز زمانی شروع شد که پای روس های تزاری و متجاوزان عثمانی به این منطقه باز شد. تا زمانی که ایران در این منطقه حضور داشت ما شاهد همزیستی مسالمت آمیز آذری ها و ارمنی ها بودیم. اما وقتی که پس از قراردادهای ننگین گلستان و ترکمنچای پای ایران از منطقه دور شد شاهد ایجاد معضلات جدید بین آذری ها و ارمنی ها بودیم. از منظر تاریخی نیز آذری ها، ارمنی ها و از سوی دیگر مناطق قفقاز و جنوب شرق ترکیه، شاهد نسل کشی و تجاوزات نظامی ترک های عثمانی بودند. این همان روایتی است که ترکیه سعی دارد با استحاله واقعیت و با هویت آذربایجانی بر آن سرپوش بگذارد.

کاظمی تصریح کرد: طرح دالان جعلی به معنای ادعای ارضی جمهوری آذربایجان و ترکیه نسبت به جنوب ارمنستان یعنی استان سیونیک است. جایی که با ایران هم مرز بوده و کنسولگری ایران در مرکز آن یعنی قاپان قرار گرفته است. به طور طبیعی این موضوع خلاف حقوق بین الملل و منشور سازمان ملل است و ایران باید نسبت به تغییر مرزها حساس باشد و اجازه آن را ندهد. این به معنای حمایت ایران از ارمنستان نیست بلکه به معنای حمایت تهران از منافع اساسی خود و پاسداشت قواعد مسلم بین المللی است. به بیان ساده تر ایران با ارتباط عادی جمهوری آذربایجان با نخجوان از طریق ارمنستان یا از هر مسیر دیگری به شرط رعایت خط قرمزها در خصوص تمامیت ارضی و احترام به حاکمیت کشور میزبان مشکلی ندارد.

وی اضافه کرد: با بررسی این موارد باید گفت که ایران امروزه اجازه تحقق کریدور جعلی زنگزور یا همان «دالان تورانی ناتو» را نخواهد داد. مگر غیر این است که آنکارا و باکو صحبت از کریدور میانی(کریدوری که از طریق قزاقستان، دریای خزر، جمهوری آذربایجان و جمهوری گرجستان، چین را به ترکیه متصل می کند.) در منطقه می کنند؟ آیا این کریدور برای سالها در منطقه فعال نبوده؟ و اینکه چرا ترکیه و جمهوری آذربایجان به دنبال تجزبه جنوب ارمنستان هستند؟ این بدان معناست که بحث کریدوری به معنای جغرافیای طبیعی موضوع نیست. موضوع بر سر امیال تورانی، انگلیسی و ژئوپلیتیکی و چشم داشت های ارضی و تاریخی است که تا کنون ایران با آن مخالفت کرده و پس از این هم اجازه نخواهد داد. ترکیه باید به پیام هایی که انتخابات ترکیه به همراه داشت توجه کند. شاید اردوغان خود را پیروز مطلق انتخابات اخیر بداند اما کمتر کسی هست که نداند انتخابات این کشور حاصل یک فرآیند مهندسی شده بود و دیدیم که بازارهای مالی از نتایج انتخابات در ترکیه استقبال نکردند. یکی از دلایل این امر این است که مردم ترکیه به دنبال سیاست خارجی تنش زا نیستند. به همین دلیل بود که کمال قلیچدار اوغلو بحث اتصال چین به ترکیه را از مسیر به صرفه و اقتصادی و همچنین تاریخی ایران مطرح کرد.

کاظمی در پایان در خصوص رویکرد مبالغه آمیز ترکیه و جمهوری آذربایجان درباره ظرفیت کریدور میانی گفت: این کریدور با وجود داشتن یک مسیر ترکیبی یعنی هم مسیر خشکی و هم مسیر آبی در دریای کاسپین دارای ظرفیتی محدود است. ادعای اینکه می توان بیش از ۲۰ میلیون تن بار از این منطقه حمل کرد، به مانند همان ادعاهایی است که باکو و متحدانش در ۳۰ سال گذشته در مورد ذخایر گازی جمهوری آذربایجان در دریای کاسپین مطرح می کردند که حتی بعدها اندیشکده های غربی نیز عنوان کردند که چنین ادعاهایی مبالغه آمیز و کذب است. ظرفیت کریدور میانی نیز به همین شکل است. ریل جمهوری آذربایجان هم ظرفیت بیشتر از دو میلیون تن انتقال بار را ندارد. دریای کاسپین نیز به عنوان یک مانع پیش روی این خطوط آهن باعث می شود که کریدور میانی به آن شکلی که توسط باکو و آنکارا برای اروپایی ها رنگ آمیزی می شود به طور واقعی جلوه نکند.

۳۱۱۳۱۱