شکایت ضامن چک از صاحب چک

ضامن چک در صورت عدم پرداخت وجه توسط صادرکننده و ایفای تعهد خود، می تواند برای بازپس گیری مبلغ پرداختی از صاحب چک شکایت کند. این فرایند حقوقی نیازمند آگاهی از قوانین چک صیادی و قدیمی، شرایط قانونی و طی مراحل مشخص قضایی است تا ضامن بتواند حق خود را احقاق کند.

ضمانت در اسناد تجاری، به ویژه چک، یکی از رایج ترین شیوه های تامین اعتبار و تضمین تعهدات مالی است. این اقدام، مسئولیت های سنگینی را متوجه ضامن می سازد، چرا که در بسیاری از موارد، ضامن به همراه صادرکننده چک، به صورت تضامنی مسئول پرداخت وجه چک در قبال دارنده شناخته می شود. زمانی که صادرکننده چک به هر دلیلی از پرداخت وجه آن امتناع می کند و دارنده به ضامن رجوع کرده و ضامن مجبور به ایفای تعهد می شود، حق رجوع ضامن به صاحب چک مطرح می گردد. این وضعیت، ضامن را در جایگاه طلبکار از صادرکننده قرار می دهد و او به دنبال راهی قانونی برای مطالبه وجه چک توسط ضامن و بازپس گیری مبلغ پرداختی است. این مقاله به عنوان یک راهنمای جامع برای شکایت ضامن چک از صاحب چک، ابعاد حقوقی، شرایط، مراجع صالح، و مراحل عملی این شکایت را در چارچوب قوانین جدید و قدیمی چک، به ویژه با در نظر گرفتن ضمانت در چک صیادی و حق ضامن، تشریح خواهد کرد تا ضامنین با کمترین ابهام و بیشترین آگاهی، به حقوق قانونی خود دست یابند و اقدامات ضامن پس از پرداخت چک را به درستی انجام دهند.

مفهوم ضمانت در چک و مسئولیت های ضامن

مفهوم ضمانت در اسناد تجاری، به ویژه چک، دارای پیچیدگی های خاص حقوقی است که درک صحیح آن برای ضامنین ضروری است. ضامن با امضای چک یا هرگونه تعهد کتبی دیگر، مسئولیت پرداخت وجه آن را در صورت عدم ایفای تعهد توسط صادرکننده، بر عهده می گیرد. این مسئولیت، که غالباً به صورت تضامنی است، به دارنده چک این حق را می دهد که برای مطالبه وجه، هم به صادرکننده و هم به ضامن مراجعه کند.

ضامن چک کیست و چه تعهدی دارد؟

ضامن چک، شخصی است که با اراده خود، پرداخت وجه چک را در صورت نکول یا عدم توانایی صادرکننده، تضمین می کند. در حقوق ایران، به موجب ماده ۲۴۹ قانون تجارت، صادرکنندگان چک، ظهرنویسان و ضامنین آن ها در برابر دارنده چک دارای مسئولیت تضامنی هستند. این بدان معناست که دارنده می تواند تمام یا قسمتی از وجه چک را از هر یک از این افراد مطالبه کند. مسئولیت تضامنی، ویژگی برجسته ضمانت در چک است که قدرت اجرایی و اعتبار آن را افزایش می دهد. بنابراین، تعهد ضامن مستقل از تعهد صادرکننده نیست، بلکه به آن پیوسته است. پس از آنکه ضامن، وجه چک را به دارنده پرداخت کرد، خود در جایگاه دارنده قرار گرفته و حق رجوع به صادرکننده را پیدا می کند. این امر اساس دعوای حقوقی ضامن علیه صادرکننده چک را تشکیل می دهد.

تفاوت کلیدی ضامن و ظهرنویس

گرچه هر دو گروه ضامن و ظهرنویس در قبال دارنده چک مسئولیت دارند، اما ماهیت حقوقی و آثار تعهد آن ها متفاوت است. ظهرنویس، فردی است که با امضای پشت چک، آن را به شخص دیگری منتقل می کند و بدین وسیله مسئولیت پرداخت وجه آن را علاوه بر صادرکننده، بر عهده می گیرد. اما ضامن صرفاً پرداخت وجه چک را تضمین می کند و عملیات انتقال را انجام نمی دهد. تفاوت اصلی در مهلت های قانونی رجوع است: مهلت های ۱۵ و ۴۵ روزه مندرج در ماده ۳۱۵ قانون تجارت که برای حفظ حقوق دارنده در برابر ظهرنویسان تعیین شده اند، معمولاً برای حق رجوع ضامن پس از پرداخت چک به صادرکننده مطرح نیستند. رأی وحدت رویه شماره ۵۹۷ مورخ ۱۳۷۴/۲/۱۲ هیأت عمومی دیوان عالی کشور نیز تأکید دارد که مهلت یک ساله مقرر در ماده ۲۸۶ قانون تجارت که مربوط به ظهرنویس است، به معنای مصطلح کلمه بوده و ناظر بر ضامن نیست. این بدان معناست که ضامن پس از پرداخت وجه، تا ۱۰ سال فرصت دارد تا دعوای حقوقی ضامن علیه صادرکننده چک را مطرح کند. شناخت این تفاوت برای ضامنین جهت حفظ حقوق خود در زمان رجوع به صادرکننده حیاتی است.

انواع ضمانت و تاثیر آن بر حق رجوع

ضمانت در چک می تواند به صورت های مختلفی واقع شود که هر یک دارای آثار حقوقی خاصی بر حق رجوع ضامن به صاحب چک است:

1. ضمانت از صادرکننده: این رایج ترین نوع ضمانت است و ضامن به طور مستقیم مسئولیت صادرکننده را تضمین می کند. در این حالت، ضامن پس از پرداخت، حق رجوع کامل به صادرکننده اصلی را دارد. این نوع ضمانت، قوی ترین موقعیت را برای ضامن در زمان مطالبه وجه چک توسط ضامن ایجاد می کند.
2. ضمانت از ظهرنویس: در این نوع ضمانت، ضامن، پرداخت وجه چک را توسط یکی از ظهرنویسان تضمین می کند. اگر ضامن از ظهرنویس ضمانت کرده باشد، پس از پرداخت وجه، حق رجوع به همان ظهرنویس و همچنین به صادرکننده و سایر متعهدان قبلی چک را خواهد داشت. این نشان دهنده مسئولیت تضامنی در زنجیره سند تجاری است.
3. ضمانت ضم ذمه (تضامنی): در این نوع ضمانت، ذمه ضامن به ذمه مضمون عنه (صادرکننده) اضافه می شود و هر دو به صورت تضامنی در قبال دارنده مسئول هستند. پس از پرداخت توسط ضامن، او می تواند تمام وجه را از مضمون عنه مطالبه کند. اکثر ضمانت های بانکی و تعهداتی این چنینی در ایران از نوع ضم ذمه است.
4. ضمانت نقل ذمه (تبدیل تعهد): این نوع ضمانت کمتر در چک رایج است و در آن، ذمه مضمون عنه به ذمه ضامن منتقل می شود و مضمون عنه بری الذمه می گردد. در این صورت، ضامن مسئول اصلی شناخته می شود و ممکن است حق رجوع به صادرکننده را به طور مستقیم نداشته باشد یا شرایط خاصی داشته باشد. معمولاً در چک، ضمانت به صورت ضم ذمه است و ضامن مسئولیت تضامنی دارد.

ضمانت در قانون جدید چک (چک صیادی)

با تصویب قانون جدید صدور چک (مصوب ۱۳۹۷) و ورود چک های صیادی، تغییرات مهمی در نحوه ضمانت و مسئولیت ها ایجاد شده است که ضامنین باید به دقت به آن توجه کنند. این تغییرات با هدف افزایش امنیت و اعتبار چک صورت گرفته است.

• نحوه ثبت ضامن در سامانه صیاد: صادرکننده چک صیادی هنگام ثبت اطلاعات چک در سامانه یکپارچه بانک مرکزی (صیاد)، می تواند مشخصات ضامن را نیز وارد کند. این ثبت اطلاعات شامل نام، کد ملی و سایر مشخصات هویتی ضامن است.
• تایید ضمانت توسط ضامن در سامانه: پس از ثبت مشخصات توسط صادرکننده، ضامن باید با مراجعه به سامانه صیاد (از طریق برنامه های موبایلی، اینترنت بانک یا شعب بانک)، ضمانت خود را رسماً تأیید کند. این تأیید الکترونیکی، بخش مهمی از اعتبار حقوقی ضمانت در چک های صیادی است و مسئولیت ضامن چک برگشتی را تکمیل می کند.
• آیا امضای صرف پشت چک صیادی بدون ثبت در سامانه اعتبار دارد؟ از نظر قانونی، طبق اصلاحات جدید قانون چک، صرف امضای پشت چک صیادی بدون ثبت و تأیید در سامانه صیاد، فاقد اعتبار سند تجاری به عنوان ضامن یا ظهرنویس است. اما این امضا ممکن است به عنوان یک تعهد مدنی عادی (نه یک سند تجاری قابل اجرا از طریق قانون چک) و با شرایط اثبات دیگر، قابل استناد باشد. بنابراین، برای اطمینان از اعتبار حقوقی کامل ضمانت و برخورداری از مزایای قانونی چک، ثبت در سامانه صیاد و تأیید الکترونیکی آن توسط ضامن الزامی است. این نکته برای افرادی که قصد ضمانت در چک صیادی و حق ضامن را دارند، بسیار حائز اهمیت است.

شرایط و زمان طرح شکایت ضامن از صاحب چک

برای اینکه ضامن بتواند اقدام به شکایت ضامن چک از صاحب چک نماید و وجه پرداختی خود را بازپس گیرد، لازم است شرایط مشخصی فراهم باشد. این شرایط عمدتاً حول محور ایفای تعهد توسط ضامن و عدم انجام آن توسط صادرکننده است و زیربنای مطالبه وجه چک توسط ضامن را تشکیل می دهد.

شرط اصلی: پرداخت وجه چک توسط ضامن

مهم ترین و اساسی ترین شرط برای حق رجوع ضامن پس از پرداخت چک، این است که ضامن واقعاً وجه چک را به دارنده پرداخت کرده باشد. این پرداخت می تواند به یکی از اشکال زیر صورت گرفته باشد:

1. پرداخت نقدی: ضامن مبلغ چک را مستقیماً به دارنده نقداً یا از طریق حواله بانکی پرداخت کرده است. این رایج ترین شکل پرداخت است.
2. از طریق توقیف اموال ضامن: در صورتی که دارنده چک علیه ضامن اقدام قضایی کرده و اموال او را توقیف و از محل آن وجه چک را وصول نموده باشد. در این حالت نیز ضامن عملاً دین را ادا کرده است.
3. اجبار به پرداخت: ضامن تحت فشار قضایی (مثلاً حکم دادگاه یا اجراییه) مجبور به پرداخت وجه چک شده باشد.

اهمیت اثبات پرداخت در این مرحله حیاتی است. ضامن باید مدارک کافی (مانند رسید پرداخت وجه، صورتحساب بانکی که نشان دهنده کسر وجه از حساب او به نفع دارنده چک است، رأی قطعی دادگاه مبنی بر محکومیت ضامن و اسناد مربوط به اجرای آن) را برای اثبات پرداخت خود به دارنده ارائه دهد. بدون اثبات این امر، دعوای ضامن علیه صادرکننده راه به جایی نخواهد برد. این مدارک، ستون فقرات دادخواست مطالبه وجه ضامن از صادرکننده را تشکیل می دهند.

وجود گواهی عدم پرداخت چک

گرچه ضامن پس از پرداخت وجه چک می تواند به صادرکننده رجوع کند، اما وجود گواهی عدم پرداخت چک (برگشتی) که توسط بانک صادر شده است، نقش مهمی در تقویت دعوای ضامن دارد. این گواهی اثبات کننده عدم موجودی یا کسر موجودی حساب صادرکننده در تاریخ سررسید چک است و نشان می دهد که صادرکننده به تعهد خود عمل نکرده است. در واقع، این گواهی سند رسمی است که آغازگر سلسله دعاوی مربوط به چک محسوب می شود و برای دارنده چک، از جمله ضامن که اکنون در جایگاه دارنده قرار گرفته، اهمیت حقوقی فراوانی دارد. این سند، وقوع تخلف از سوی صاحب چک را به صورت رسمی تأیید می کند.

عدم ایفای تعهد توسط صاحب چک

شرط دیگر، عدم ایفای تعهد توسط صاحب چک است. یعنی صادرکننده چک باید از پرداخت وجه آن در تاریخ سررسید خودداری کرده باشد و یا حساب او فاقد موجودی کافی بوده باشد که منجر به برگشت خوردن چک شده است. رابطه بدهی اصلی که منجر به صدور چک و ضمانت آن شده است نیز می تواند در دعوای ضامن علیه صادرکننده مورد توجه قرار گیرد، هرچند که ماهیت ضمانت در چک، مستقل از دین اصلی نیست و تعهد ضامن نیز تعهدی مستقل و تضامنی است. در این مرحله، ضامن باید نشان دهد که به دلیل قصور یا عدم توانایی صادرکننده، مجبور به پرداخت شده است. این شرط، دلیلی محکم برای رجوع ضامن به صادرکننده چک محسوب می شود.

مراجع صالح و مهلت های قانونی برای شکایت ضامن

شناخت مراجع قضایی ذی صلاح و مهلت های قانونی برای شکایت ضامن از صاحب چک از جمله نکات حقوقی حیاتی است که ضامن باید به آن ها توجه داشته باشد تا بتواند به موقع و از طریق مرجع صحیح اقدام کند و از تضییع حقوق خود جلوگیری نماید.

کدام مرجع قضایی به شکایت ضامن رسیدگی می کند؟

صلاحیت دادگاه برای دعوای ضامن علیه صادرکننده چک به نوع دعوا (کیفری یا حقوقی) و مبلغ چک بستگی دارد.

1. دادگاه های حقوقی: عمده دعاوی مربوط به مطالبه وجه چک توسط ضامن، جنبه حقوقی دارند. در این صورت، دادگاه عمومی حقوقی صالح برای رسیدگی است. صلاحیت محلی دادگاه می تواند یکی از موارد زیر باشد:
   • محل اقامت خوانده (صادرکننده چک).
   • محل صدور چک.
   • محل برگشت خوردن چک.

   ضامن می تواند هر یک از این مراجع را برای طرح دعوای حقوقی خود انتخاب کند. انتخاب صحیح مرجع قضایی می تواند در سرعت و سهولت رسیدگی به دعوا مؤثر باشد.

2. شورای حل اختلاف: اگر مبلغ چک کمتر از نصاب قانونی تعیین شده برای صلاحیت شورای حل اختلاف (در حال حاضر تا سقف ۲۰۰ میلیون ریال) باشد، این شورا صلاحیت رسیدگی به دعوای حقوقی ضامن علیه صادرکننده چک را خواهد داشت. این نصاب ممکن است در سال های آتی تغییر کند، لذا بررسی آخرین قوانین ضروری است.
3. دادسرا و دادگاه های کیفری: شکایت ضامن از صاحب چک معمولاً جنبه کیفری ندارد، مگر در موارد خاصی که صادرکننده مرتکب جرمی نظیر کلاهبرداری یا خیانت در امانت شده باشد و ضامن بتواند این موضوع را اثبات کند. در چنین حالتی، دادسرا و پس از آن دادگاه کیفری صلاحیت رسیدگی را خواهند داشت. با این حال، باید توجه داشت که صرف برگشت خوردن چک، جنبه کیفری ندارد و شکایت کیفری از صادرکننده چک فقط در صورت عدم وجود سابقه کیفری در خصوص چک و رعایت مهلت های قانونی توسط دارنده اولیه (نه ضامن) قابل طرح است.

مهلت قانونی برای رجوع ضامن به صاحب چک

برخلاف مهلت های ۱۵ و ۴۵ روزه ماده ۳۱۵ قانون تجارت که صرفاً به منظور حفظ حقوق دارنده در برابر ظهرنویسان و ضامنین ظهرنویس تعیین شده اند، مهلت قانونی شکایت ضامن از صاحب چک برای رجوع به صادرکننده متفاوت است. وقتی ضامن وجه چک را پرداخت می کند، خود در جایگاه دارنده چک قرار می گیرد و حق مطالبه وجه از صادرکننده را پیدا می کند. این حق، یک دعوای حقوقی مطالبه وجه است و مشمول مهلت های خاص اسناد تجاری نمی شود.

بر اساس رویه قضایی و دکترین حقوقی، مهلت عمومی طرح دعوای حقوقی برای ضامن علیه صادرکننده چک، ۱۰ سال از تاریخ پرداخت وجه چک توسط ضامن است.

این موضوع اهمیت زیادی دارد زیرا ضامنین اغلب نگران از دست دادن حقوق خود به دلیل عدم رعایت مهلت های کوتاه هستند. پس از پرداخت و اثبات آن، ضامن تا ۱۰ سال فرصت دارد تا دادخواست خود را برای مطالبه وجه چک توسط ضامن به مراجع قضایی صالح ارائه دهد. این مهلت طولانی تر، فرصت کافی برای جمع آوری مدارک و پیگیری قانونی را در اختیار ضامن قرار می دهد.

مراحل گام به گام شکایت ضامن از صاحب چک (عملیاتی)

برای ضامنی که مجبور به پرداخت وجه چک شده و اکنون قصد رجوع ضامن به صادرکننده چک را دارد، طی کردن مراحل قانونی به صورت صحیح و دقیق از اهمیت بالایی برخوردار است. این راهنما، گام های عملیاتی را تشریح می کند:

گام ۱: جمع آوری و تکمیل مدارک

پیش از هر اقدام قضایی، مدارک لازم برای شکایت ضامن چک باید به دقت جمع آوری و تکمیل شوند. این مدارک، ستون فقرات دعوای حقوقی شما خواهند بود:

• اصل چک و گواهی عدم پرداخت: این دو سند، اساسی ترین مدارک هستند. گواهی عدم پرداخت (برگشتی) اثبات می کند که صادرکننده به تعهد خود عمل نکرده است و مبنای قانونی برای طرح شکایت فراهم می آورد.
• مدارک اثبات پرداخت وجه توسط ضامن: این مدارک برای نشان دادن اینکه شما به عنوان ضامن، وجه چک را پرداخت کرده اید، ضروری هستند. این ها می توانند شامل موارد زیر باشند:
  • قبض واریز وجه به حساب دارنده یا بانک.
  • صورتحساب بانکی که نشان دهنده کسر وجه از حساب شما به نفع دارنده چک است.
  • حکم قطعی دادگاه مبنی بر محکومیت شما به پرداخت وجه چک و اسناد مربوط به اجرای آن (مانند توقیف اموال یا برداشت از حساب).
  • رسید کتبی از دارنده چک که اقرار به دریافت وجه از شما دارد.
• مدارک هویتی ضامن و اطلاعات صاحب چک: اصل و کپی شناسنامه و کارت ملی ضامن (خواهان)، به همراه اطلاعات دقیق هویتی و آدرس صاحب چک (خوانده) برای شناسایی و ابلاغ اوراق قضایی.
• اسناد مرتبط با ضمانت: اگر قرارداد ضمانت جداگانه ای وجود دارد، آن را پیوست کنید. در مورد چک های سنتی، امضای پشت چک و در چک های صیادی، تأییدیه ثبت ضمانت در سامانه صیاد مهم است.
• تامین دلیل و معاینه محل (در صورت نیاز): در برخی موارد پیچیده تر، ممکن است برای اثبات رابطه دین یا سایر شرایط، نیاز به درخواست تأمین دلیل یا معاینه محل باشد.
• نام کاربری و رمز عبور سامانه ثنا: برای پیگیری الکترونیکی پرونده قضایی و دریافت ابلاغیه ها، دسترسی به سامانه ثنا ضروری است.

گام ۲: مشاوره حقوقی (اختیاری اما توصیه شده)

دعاوی مرتبط با چک و ضمانت، به دلیل وجود قوانین متعدد (قانون تجارت، قانون صدور چک، آیین نامه ها و رویه های قضایی) می تواند پیچیده باشد. استفاده از مشاوره حقوقی یک وکیل متخصص در امور اسناد تجاری، می تواند به شما در موارد زیر کمک شایانی کند:

• تحلیل دقیق پرونده و تشخیص نوع دعوا (کیفری یا حقوقی) و انتخاب بهترین مسیر قانونی.
• اطمینان از کامل بودن مدارک و مستندات مورد نیاز برای شکایت ضامن چک.
• تنظیم صحیح و قانونی دادخواست مطالبه وجه ضامن از صادرکننده به منظور جلوگیری از نقص پرونده.
• آگاهی از جزئیات مربوط به قوانین جدید چک و ضامن، به ویژه در مورد چک های صیادی و نحوه طرح شکایت.
• تسریع در روند رسیدگی و جلوگیری از اشتباهات احتمالی که می تواند به ضرر ضامن تمام شود.

گام ۳: تنظیم دادخواست مطالبه وجه (رجوع ضامن به مضمون عنه)

مهم ترین مرحله حقوقی، تنظیم دقیق دادخواست است. دادخواست باید شامل اطلاعات زیر باشد:

• خواهان: مشخصات کامل ضامن که وجه چک را پرداخت کرده است (شاکی).
• خوانده: مشخصات کامل صاحب چک (صادرکننده) که ضامن از او مطالبه می کند.
• خواسته: مطالبه وجه چک به همراه خسارت تأخیر تأدیه و هزینه های دادرسی.
• دلایل و مستندات: اشاره به چک، گواهی عدم پرداخت، مدارک اثبات پرداخت توسط ضامن و هرگونه سند مرتبط دیگر.
• شرح خواسته: توضیح مختصری از واقعه، شامل تاریخ صدور چک، تاریخ سررسید، تاریخ برگشت خوردن، تاریخ پرداخت توسط ضامن و درخواست مطالبه وجه چک توسط ضامن از صادرکننده.

نمونه دادخواست مطالبه وجه توسط ضامن از صادرکننده چک (آپدیت ۱۴۰۴):

ریاست محترم دادگاه عمومی حقوقی [نام شهرستان محل اقامت خوانده/صدور چک/برگشت چک]

با سلام و احترام،

احتراماٌ به استحضار عالی می رساند: خواهان اینجانب [نام و نام خانوادگی ضامن] به موجب سند [نوع سند، مثال: ظهرنویسی/قرارداد ضمانت/امضای پشت چک صیادی] ضامن پرداخت وجه یک فقره چک به شماره [شماره چک] عهده بانک [نام بانک] شعبه [نام شعبه] به مبلغ [مبلغ چک به ریال و حروف] ریال در تاریخ [تاریخ صدور چک] صادره از سوی خوانده محترم آقای/خانم [نام و نام خانوادگی صادرکننده] بوده ام. نظر به اینکه چک مذکور در سررسید [تاریخ سررسید چک] به دلیل [علت برگشت، مثال: کسر/عدم موجودی] برگشت خورده و گواهی عدم پرداخت به شماره [شماره گواهی عدم پرداخت] در تاریخ [تاریخ صدور گواهی] صادر گردیده است.

اینجانب به عنوان ضامن، به موجب [مدرک اثبات پرداخت، مثال: فیش واریزی/صورتحساب بانکی/رأی دادگاه] در تاریخ [تاریخ پرداخت وجه توسط ضامن] مجبور به پرداخت کل وجه چک به دارنده محترم گردیده ام.

لذا، با استناد به ماده ۲۴۹ قانون تجارت و اصول کلی ضمانت، مستدعی است ضمن رسیدگی و صدور حکم بر محکومیت خوانده به پرداخت مبلغ [مبلغ چک] ریال، حکم بر پرداخت خسارات دادرسی شامل هزینه ابطال تمبر دادخواست، حق الوکاله وکیل (در صورت اخذ وکیل) و خسارت تأخیر تأدیه از تاریخ پرداخت وجه توسط خواهان تا زمان اجرای کامل حکم، صادر فرمایید.

دلایل و مستندات:

1. اصل و کپی مصدق چک برگشتی به شماره [شماره چک]
2. اصل و کپی مصدق گواهی عدم پرداخت به شماره [شماره گواهی]
3. اصل و کپی مصدق مدارک اثبات پرداخت وجه توسط ضامن (مانند فیش واریزی/صورتحساب بانکی/رأی دادگاه)
4. کپی مصدق کارت ملی و شناسنامه خواهان و خوانده

با احترام،
[امضا و تاریخ]

گام ۴: ثبت دادخواست در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی

پس از تنظیم دادخواست، باید آن را به همراه کلیه مدارک پیوست در یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت کنید. این دفاتر، نقطه شروع رسمی پرونده قضایی شما هستند:

• پرداخت هزینه های دادرسی: هزینه های مربوط به دادرسی بر اساس مبلغ خواسته (وجه چک) محاسبه و از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی پرداخت می شود. این هزینه ها درصدی از مبلغ اصلی است و در مرحله اول باید توسط ضامن پرداخت شود.
• دادخواست پس از ثبت، به مرجع قضایی صالح (دادگاه حقوقی یا شورای حل اختلاف) ارجاع داده می شود تا فرآیند رسیدگی آغاز گردد.

گام ۵: پیگیری پرونده و حضور در جلسات دادگاه

پس از ثبت دادخواست، شما باید از طریق سامانه ثنا یا مراجعه حضوری به دادگاه، پیگیری پرونده شکایت ضامن خود را به طور منظم انجام دهید:

• مراحل رسیدگی قضایی: دادگاه پس از بررسی دادخواست و مدارک، ابلاغیه را برای خوانده ارسال می کند و از او می خواهد تا لایحه دفاعی خود را ارائه دهد. ممکن است جلسات متعدد دادگاه برای شنیدن اظهارات طرفین، بررسی اسناد و در صورت لزوم ارجاع به کارشناسی برگزار شود. حضور فعال و به موقع در این جلسات برای ضامن بسیار مهم است.
• صدور رأی: در نهایت، دادگاه بر اساس مستندات و اظهارات طرفین، رأی مقتضی را صادر می کند. در صورت محکومیت صادرکننده، رأی به مطالبه وجه چک توسط ضامن صادر خواهد شد. پس از قطعیت رأی، ضامن می تواند برای اجرای آن و وصول طلب خود اقدام کند.

هزینه های شکایت ضامن از صاحب چک

آگاهی از هزینه های شکایت ضامن از صاحب چک از قبل، به ضامن کمک می کند تا با دید بازتری اقدام قضایی را آغاز کند و بتواند برنامه ریزی مالی لازم را انجام دهد. این هزینه ها شامل موارد اصلی و جانبی هستند:

1. هزینه دادرسی:
   • برای دعاوی با خواسته مالی تا مبلغ ۲۰۰ میلیون ریال (صلاحیت شورای حل اختلاف)، هزینه دادرسی ثابت و کمتری دارد.
   • برای دعاوی با خواسته مالی بیش از ۲۰۰ میلیون ریال (صلاحیت دادگاه حقوقی)، هزینه دادرسی درصدی از مبلغ خواسته است (معمولاً ۳.۵ درصد). این مبلغ در ابتدای طرح دعوا باید پرداخت شود.
2. هزینه های جانبی:
   • هزینه ثبت دادخواست در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی که شامل کارمزد این دفاتر است.
   • هزینه های مربوط به ابلاغ اوراق قضایی به طرفین دعوا.
   • هزینه کارشناسی (در صورت نیاز به ارجاع پرونده به کارشناس برای بررسی ابهامات و ارائه نظر تخصصی، مانند بررسی اصالت امضا یا محاسبات مالی).
   • هزینه ابطال تمبر برای ضمایم و مدارک.
3. حق الوکاله وکیل (در صورت استفاده از وکیل): این هزینه بر اساس توافق بین ضامن و وکیل، و مطابق با تعرفه های قانونی حق الوکاله تعیین می شود. استفاده از وکیل متخصص در دعاوی چک، گرچه هزینه بر است، اما می تواند در سرعت و دقت رسیدگی و افزایش احتمال موفقیت پرونده بسیار مؤثر باشد.

تمامی این هزینه ها، در صورت موفقیت ضامن در دعوا و محکومیت صادرکننده، به عنوان خسارات دادرسی از صادرکننده چک قابل مطالبه خواهد بود. بنابراین، ضامن می تواند پس از پیروزی در پرونده، این مبالغ را نیز از صادرکننده دریافت کند.

نکات مهم و پرسش های متداول (FAQ) از دیدگاه ضامن

ضامنین چک اغلب با پرسش های متعددی روبرو هستند که پاسخ به آن ها می تواند مسیر حقوقی را روشن تر سازد و به آن ها در اتخاذ تصمیمات صحیح کمک کند. در ادامه به مهم ترین نکات مهم برای ضامنین چک در قالب پرسش و پاسخ پرداخته می شود:

آیا ضامن می تواند قبل از پرداخت وجه چک، علیه صادرکننده اقدام کند؟

بله، در شرایطی که ضامن از مسئولیت تضامنی در چک برگشتی آگاه است و می داند که دیر یا زود مجبور به پرداخت خواهد شد، می تواند برای حفظ حقوق خود و پیشگیری از ضرر بیشتر، قبل از پرداخت وجه چک، اقداماتی را انجام دهد. مهم ترین این اقدامات، درخواست تأمین خواسته از دادگاه است. ضامن می تواند با ارائه دلایل و مستندات کافی مبنی بر اینکه صادرکننده قصد فرار از دین یا مخفی کردن اموال خود را دارد (مثلاً فروش ناگهانی اموال)، از دادگاه درخواست کند تا به صورت موقت، بخشی از اموال صادرکننده را توقیف نماید. این اقدام، تضمینی برای وصول طلب ضامن پس از پرداخت وجه چک و صدور حکم قطعی علیه صادرکننده خواهد بود و مانع از اقدامات صادرکننده برای مخفی کردن اموال می شود.

آیا امکان توقیف اموال صاحب چک توسط ضامن وجود دارد؟

بله، پس از آنکه ضامن وجه چک را پرداخت کرد و با طرح دعوای حقوقی موفق شد حکم قطعی محکومیت صادرکننده را از دادگاه دریافت کند، می تواند برای توقیف اموال صاحب چک اقدام نماید. این توقیف اموال شامل هرگونه دارایی منقول و غیرمنقول صادرکننده (مانند حساب های بانکی، خودرو، ملک، سهام و …) است که قابل شناسایی و توقیف باشد. این مرحله، از طریق اجرای احکام دادگستری صورت می گیرد و ضامن باید اموال قابل توقیف را معرفی کند. اگر ضامن نتواند اموالی را معرفی کند، با استعلام از مراجع مربوطه مانند ثبت اسناد و املاک، پلیس راهور و سازمان بورس، اموال صادرکننده شناسایی خواهد شد.

آیا ضامن می تواند حکم جلب صاحب چک را بگیرد؟

صدور حکم جلب صاحب چک عموماً در دعاوی کیفری و در صورت احراز شرایط خاص قانونی اتفاق می افتد. با توجه به اینکه شکایت ضامن چک از صاحب چک ماهیت حقوقی دارد (مطالبه وجه)، ضامن نمی تواند به طور مستقیم حکم جلب صادرکننده را بگیرد. اما اگر صادرکننده پس از صدور حکم قطعی محکومیت و درخواست ضامن برای اجرای حکم، از پرداخت وجه امتناع ورزد و مالی هم برای توقیف نداشته باشد، ضامن می تواند درخواست اعسار از پرداخت محکوم به را از صادرکننده بنماید. در صورت اثبات معسر نبودن صادرکننده و عدم پرداخت دین، ممکن است حکم جلب وی صادر شود، اما این جلب به دلیل امتناع از اجرای حکم حقوقی است، نه جلب کیفری مربوط به چک بلامحل که فقط در شرایط خاص خود و علیه صادرکننده قابل اعمال است.

تکلیف ضامن در صورت اعسار صاحب چک چیست؟

اگر صادرکننده چک (خوانده) پس از محکومیت به پرداخت وجه، درخواست اعسار (ناتوانی مالی) دهد و این اعسار توسط دادگاه تأیید شود، صادرکننده به صورت اقساطی یا با مهلت مشخص، ملزم به پرداخت می شود. در این شرایط، ضامن نیز باید مطابق با حکم اعسار، از صادرکننده مطالبه کند و نمی تواند تمام وجه را به صورت یکجا مطالبه کند. با این حال، تأیید اعسار صادرکننده، به معنای بری الذمه شدن کامل او نیست و دین همچنان بر عهده او باقی است و باید به مرور زمان پرداخت شود. ضامن باید پیگیری مستمر داشته باشد تا اقساط به موقع پرداخت شوند و یا در صورت بهبود وضعیت مالی صادرکننده، مجدداً برای وصول کامل طلب اقدام کند.

اگر ضامن از ظهرنویس ضمانت کرده باشد، حق رجوع به صادرکننده را دارد؟

بله، حتی اگر ضامن از ظهرنویس ضمانت کرده باشد و مجبور به پرداخت وجه چک شود، باز هم حق رجوع ضامن به صادرکننده چک و سایر متعهدان قبلی (از جمله ظهرنویسان قبلی) را دارد. این حق بر اساس سلسله مراتب مسئولیت در اسناد تجاری و اصل قائم مقامی ضامن است. ضامن با پرداخت وجه، در جایگاه دارنده قرار می گیرد و می تواند به تمامی افرادی که قبل از او در زنجیره چک مسئول بوده اند، مراجعه کند. این حق تضمین کننده حقوق ضامن در برابر تمامی متعهدان قبلی است.

اثر ثبت نشدن ضامن در سامانه صیادی چیست؟

همانطور که پیش تر ذکر شد، در قوانین جدید چک صیادی، برای اعتبار کامل ضمانت، لازم است که ضامن در سامانه صیاد ثبت و تأیید شود. اگر ضامن صرفاً با امضای پشت چک صیادی، بدون ثبت در سامانه، ضمانت کرده باشد، این ضمانت به عنوان سند تجاری معتبر شناخته نمی شود و دارنده نمی تواند از طریق اجراییه مستقیم یا رویه های سریع تر، علیه او اقدام کند. اما این بدان معنا نیست که تعهد ضامن کاملاً بی اعتبار است. امضای او می تواند به عنوان یک تعهد مدنی عادی در نظر گرفته شود و دارنده (یا ضامن پس از پرداخت) می تواند از طریق دادخواست مطالبه وجه عادی (نه دعوای چک) از وی مطالبه کند، اما اثبات آن دشوارتر و زمان برتر خواهد بود و از مزایای قانونی چک بی بهره می ماند.

مسئولیت ضامن در قبال خسارت تاخیر تادیه چیست؟

مسئولیت ضامن در قبال خسارت تاخیر تادیه وجه چک، تابع مسئولیت اصلی صادرکننده است. ضامن نیز مسئول پرداخت خسارت تأخیر تأدیه از زمان سررسید چک (یا از زمان پرداخت وجه توسط ضامن، در دعوای ضامن علیه صادرکننده) تا زمان پرداخت کامل دین خواهد بود. نحوه محاسبه این خسارت بر اساس نرخ شاخص بانک مرکزی و از تاریخ مطالبه وجه چک (یا تاریخ پرداخت توسط ضامن) تا تاریخ وصول کامل آن خواهد بود. این خسارت نیز جزو مطالبات ضامن از صادرکننده محسوب می شود.

مدت زمان رسیدگی به پرونده شکایت ضامن چقدر است؟

مدت زمان رسیدگی به پرونده شکایت ضامن از صاحب چک متغیر است و به عوامل متعددی بستگی دارد:

• بار کاری دادگاه: حجم پرونده های موجود در شعبه رسیدگی کننده می تواند بر سرعت رسیدگی تأثیر بگذارد.
• پیچیدگی پرونده: وجود اختلافات حقوقی، نیاز به کارشناسی، یا تعدد خواندگان می تواند زمان رسیدگی را افزایش دهد.
• همکاری طرفین: سرعت در ارائه مدارک، پاسخگویی به ابلاغیه ها و حضور در جلسات توسط طرفین دعوا.
• محل اقامت طرفین: در صورت تفاوت محل اقامت خوانده و خواهان، ابلاغ اوراق قضایی ممکن است زمان بر باشد.

به طور کلی، یک پرونده مطالبه وجه حقوقی می تواند از چند ماه تا بیش از یک سال به طول انجامد. استفاده از وکیل متخصص می تواند به تسریع روند کمک کند.

توصیه های پیشگیرانه برای افرادی که قصد ضمانت چک دارند

ضمانت چک، تعهدی بزرگ و دارای عواقب حقوقی جدی است که می تواند فرد را درگیر پرونده های طولانی و هزینه بر کند. برای جلوگیری از قرار گرفتن در وضعیت دشوار شکایت ضامن چک از صاحب چک، رعایت توصیه های پیشگیرانه زیر حیاتی است:

1. قبل از ضمانت چک، از وضعیت مالی صاحب چک مطلع شوید: هرگز بدون تحقیق کافی درباره توانایی مالی، خوش حسابی و اعتبار صادرکننده چک، ضمانت نکنید. از اطلاعات بانکی و سوابق مالی او جویا شوید و اطمینان حاصل کنید که وی توانایی ایفای تعهدات خود را دارد.
2. همیشه کپی چک و هرگونه قرارداد ضمانت را نزد خود نگه دارید: تمامی اسناد مرتبط با چک و ضمانت (مانند کپی چک، قرارداد اصلی دین، رسیدها و مدارک دیگر) را به دقت نگهداری کنید. این مدارک در صورت بروز مشکل، برای اثبات ادعاهای شما و اقدامات ضامن پس از پرداخت چک ضروری خواهند بود.
3. در چک های صیادی، از ثبت صحیح ضمانت در سامانه و تایید آن اطمینان حاصل کنید: اگر قصد ضمانت چک صیادی را دارید، حتماً از صادرکننده بخواهید اطلاعات شما را در سامانه صیاد ثبت کند و خودتان نیز با ورود به سامانه، آن را تأیید کنید. عدم ثبت صحیح می تواند از اعتبار ضمانت شما به عنوان سند تجاری بکاهد و مسیر پیگیری حقوقی را دشوار سازد. این امر برای ضمانت در چک صیادی و حق ضامن بسیار مهم است.
4. حدالامکان از ضمانت چک خودداری کنید، مگر در موارد ضروری و با آگاهی کامل: مسئولیت ضامن چک، تضامنی و سنگین است. مگر در مواردی که به فرد اعتماد کامل دارید و از توانایی مالی او مطمئن هستید، از این کار پرهیز کنید. در نظر داشته باشید که ضمانت، صرفاً یک لطف نیست بلکه یک تعهد حقوقی با تبعات جدی است.
5. در صورت ضمانت، به جای امضای صرف پشت چک، نوع ضمانت (مثلاً از صادرکننده) را به صراحت ذکر کنید: گرچه امضای صرف پشت چک معمولاً به منزله ضمانت از صادرکننده تلقی می شود، اما برای وضوح بیشتر و جلوگیری از ابهامات حقوقی، می توانید صراحتاً در پشت چک یا در یک قرارداد جداگانه ذکر کنید که اینجانب [نام ضامن] ضامن پرداخت وجه این چک از جانب صادرکننده می باشم. این وضوح می تواند در دعاوی احتمالی آینده کمک کننده باشد و از تضییع حق رجوع ضامن به صادرکننده چک جلوگیری کند.

نتیجه گیری

شکایت ضامن چک از صاحب چک، راهکاری قانونی برای احقاق حقوق ضامن است که پس از ایفای تعهد خود مجبور به پرداخت وجه چک شده است. این فرایند، مستلزم آگاهی کامل از مفاهیم حقوقی ضمانت، تفاوت های آن با ظهرنویسی، شرایط و مهلت های قانونی رجوع، و مراحل عملیاتی طرح دعوا است. با توجه به تحولات قوانین جدید چک صیادی، دقت در ثبت الکترونیکی ضمانت از اهمیت ویژه ای برخوردار است. جمع آوری دقیق مدارک، تنظیم صحیح دادخواست و پیگیری مستمر پرونده، از جمله اقدامات کلیدی برای موفقیت در این مسیر هستند. با این حال، به دلیل پیچیدگی های موجود و حساسیت های حقوقی، مشاوره حقوقی با وکیل متخصص در امور چک همواره توصیه می شود تا از بروز خطا و اطاله دادرسی جلوگیری شود و ضامن بتواند با اطمینان خاطر، به حق خود برسد و مبلغ پرداختی را از صادرکننده بازپس گیرد. آشنایی با این نکات، به ویژه برای افرادی که قصد ضمانت چک را دارند، ضروری است تا با آگاهی کامل از مسئولیت ها و حقوق خود، از بروز مشکلات مالی و حقوقی جلوگیری کنند.