جرم کلاهبرداری اینترنتی پلیس فتا

جرم کلاهبرداری اینترنتی به هرگونه فریب افراد در فضای مجازی برای دستیابی غیرقانونی به مال یا منفعت مالی اطلاق می شود که در آن از سامانه های رایانه ای یا مخابراتی سوءاستفاده می گردد. پلیس فتا (پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات) مرجع اصلی کشف، پیشگیری و پیگیری این جرائم در ایران است که مسئولیت برخورد با مجرمان و بازگرداندن حقوق مال باختگان را بر عهده دارد.

با گسترش روزافزون استفاده از اینترنت و ابزارهای دیجیتال در زندگی روزمره، بستر مناسبی برای ظهور و توسعه ی اشکال جدیدی از جرائم فراهم آمده است. در این میان، کلاهبرداری اینترنتی به عنوان یکی از شایع ترین و چالش برانگیزترین جرائم سایبری، هر ساله قربانیان بی شماری را به خود مشغول می سازد. شناخت دقیق این پدیده، ابعاد قانونی آن، و آگاهی از نقش پلیس فتا در مقابله با آن، برای هر شهروندی که در فضای آنلاین فعالیت می کند، حیاتی است. این مقاله به بررسی جامع جرم کلاهبرداری اینترنتی پلیس فتا می پردازد و راهنمایی کامل برای قربانیان، شهروندان و حتی پژوهشگران حقوقی فراهم می آورد تا بتوانند از حقوق خود دفاع کرده و از وقوع این جرائم پیشگیری نمایند.

درک جرم کلاهبرداری اینترنتی: تعاریف، عناصر و تفاوت ها

برای مقابله مؤثر با هر جرمی، درک عمیق از ماهیت و ارکان آن ضروری است. جرم کلاهبرداری اینترنتی نیز از این قاعده مستثنی نیست. این بخش به تفصیل به تعریف این جرم، تفاوت های آن با کلاهبرداری سنتی و عناصر قانونی تشکیل دهنده اش می پردازد.

کلاهبرداری اینترنتی چیست؟ (تعریف عمومی)

کلاهبرداری اینترنتی به معنای فریب دادن اشخاص در فضای مجازی با سوءاستفاده از سامانه های رایانه ای یا مخابراتی است تا مال یا منفعتی به صورت غیرقانونی از آنان تحصیل شود. این فریب می تواند از طریق روش های گوناگونی از جمله ایجاد وب سایت های جعلی، ارسال پیام های گمراه کننده، یا سوءاستفاده از اطلاعات بانکی و شخصی صورت گیرد. هدف نهایی کلاهبردار، کسب مال یا امتیازات مالی برای خود یا دیگری است. این جرم بر پایه عنصر فریب استوار است؛ به این معنا که قربانی با اراده خود، اما تحت تأثیر فریب، اقدام به انتقال مال یا اطلاعات می کند.

تفاوت کلاهبرداری سنتی و کلاهبرداری اینترنتی

اگرچه اساس جرم کلاهبرداری در هر دو نوع سنتی و اینترنتی بر پایه فریب و تحصیل مال غیر استوار است، اما ابزار و بستر ارتکاب جرم تفاوت های اساسی را رقم می زند. در کلاهبرداری سنتی، کلاهبردار با توسل به وسایل متقلبانه فیزیکی و به صورت مستقیم با قربانی در ارتباط است؛ برای مثال، نمایش اسناد جعلی یا معرفی خود به عنوان شخصیتی معتبر. در این نوع کلاهبرداری، فریب به صورت مستقیم و با اغفال مال باخته رخ می دهد و قربانی به صورت فیزیکی مال خود را به کلاهبردار تسلیم می کند.

در مقابل، در کلاهبرداری اینترنتی، ابزار اصلی ارتکاب جرم سامانه های رایانه ای و مخابراتی هستند. فریب در این نوع جرم عمدتاً غیرمستقیم و از طریق دستکاری داده ها، سیستم های پردازش خودکار و یا ایجاد بسترهای جعلی (مانند فیشینگ) صورت می گیرد. قربانی بدون مواجهه فیزیکی با کلاهبردار، به دلیل دستکاری داده ها یا ورود اطلاعات در سامانه های ساختگی، مال یا اطلاعات خود را از دست می دهد. این تفاوت ماهوی در عنصر توسل به وسایل متقلبانه و بستر ارتکاب جرم، باعث تمایز قانونی و رویه های قضایی متفاوت در این دو نوع کلاهبرداری می شود.

عناصر قانونی تشکیل دهنده جرم کلاهبرداری اینترنتی

برای اثبات وقوع جرم کلاهبرداری اینترنتی، می بایست سه عنصر اصلی، یعنی عنصر مادی، عنصر معنوی و عنصر قانونی، محقق شده باشند.

عنصر مادی

عنصر مادی کلاهبرداری اینترنتی، شامل انجام افعال فیزیکی و قابل رؤیتی است که منجر به فریب و تحصیل مال غیر می شود. این افعال بر اساس ماده ۱۳ قانون جرایم رایانه ای و ماده ۶۷ قانون تجارت الکترونیک به شرح زیر تعریف شده اند:

• وارد کردن داده ها: به معنای وارد کردن اطلاعات در سامانه رایانه ای به گونه ای که باعث تغییر وضعیت یا نتیجه ای به نفع کلاهبردار شود. به عنوان مثال، واریز وجه به حساب خود در سیستم بانکی با استفاده از دسترسی غیرمجاز به حساب دیگری.
• تغییر داده ها: دستکاری یا تغییر اطلاعات موجود در سامانه، مانند تغییر موجودی حساب بانکی یا مشخصات تراکنش ها.
• محو یا متوقف کردن داده ها: از بین بردن یا متوقف ساختن دسترسی به اطلاعات به منظور دستیابی به منفعت. مثلاً حذف بدهی ها از یک سیستم حسابداری یا قطع دسترسی قربانی به اطلاعات حیاتی خود.
• ایجاد داده های جعلی: ساخت اطلاعات یا سوابق غیرواقعی در سامانه های الکترونیکی. نمونه بارز آن، ساخت اطلاعات ورودی ساختگی در یک پلتفرم مالی برای ثبت یک تراکنش غیرواقعی.
• مختل کردن سامانه: ایجاد اختلال در عملکرد طبیعی یک سامانه رایانه ای یا مخابراتی به نحوی که امکان سوءاستفاده مالی فراهم آید، مانند ایجاد اختلال در سیستم پرداخت یک فروشگاه آنلاین.

عنصر معنوی

عنصر معنوی جرم کلاهبرداری اینترنتی، شامل قصد و نیت مجرمانه است که در دو سطح سوء نیت عام و سوء نیت خاص مورد بررسی قرار می گیرد:

• سوء نیت عام: به معنای انجام عمدی افعال مادی مجرمانه است. کلاهبردار باید با آگاهی و اراده، یکی از افعال ذکر شده در عنصر مادی (مانند وارد کردن، تغییر، محو داده ها) را انجام دهد.
• سوء نیت خاص: به معنای قصد تحصیل مال یا منفعت غیرقانونی برای خود یا دیگری است. یعنی کلاهبردار باید از ابتدا با هدف تصاحب مال یا امتیازات مالی، اقدام به فریب نموده باشد.

عنصر قانونی

جرم کلاهبرداری اینترنتی در قوانین جمهوری اسلامی ایران، به طور خاص در دو ماده قانونی مورد اشاره قرار گرفته است:

• ماده ۱۳ قانون جرایم رایانه ای (معادل ماده ۷۴۱ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات): این ماده صراحتاً بیان می دارد: هر کس به طور غیرمجاز از سامانه های رایانه ای یا مخابراتی با ارتکاب اعمالی از قبیل وارد کردن، تغییر، محو، ایجاد یا متوقف کردن داده ها یا مختل کردن سامانه، وجه یا مال یا منفعت یا خدمات یا امتیازات مالی برای خود یا دیگری تحصیل کند علاوه بر رد مال به صاحب آن به حبس از یک تا پنج سال یا جزای نقدی از بیست میلیون (۲۰,۰۰۰,۰۰۰) ریال تا یکصد میلیون (۱۰۰,۰۰۰,۰۰۰) ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد. این ماده، سنگ بنای قانونی برخورد با کلاهبرداری های سایبری است.
• ماده ۶۷ قانون تجارت الکترونیک: این ماده با تمرکز بر بستر مبادلات الکترونیکی، مقرر می دارد: هر کس در بستر مبادلات الکترونیکی با سوءاستفاده و یا استفاده غیرمجاز از داده پیام ها، برنامه ها و سیستم های رایانه ای و وسایل ارتباط از راه دور و ارتکاب افعالی نظیر ورود، محو، توقف داده پیام، مداخله در عملکرد برنامه یا سیستم رایانه ای و غیره دیگران را بفریبد و یا سبب گمراهی سیستم های پردازش خودکار و نظایر آن شود و از این طریق برای خود یا دیگری وجوه، اموال یا امتیازات مالی تحصیل کند و اموال دیگران را ببرد مجرم محسوب و علاوه بر رد مال به صاحبان اموال به حبس از یک تا سه سال و پرداخت جزای نقدی معادل مال ماخوذه محکوم می شود. این ماده به کلاهبرداری هایی می پردازد که در بستر خاص تجارت الکترونیک رخ می دهند و با کمی تفاوت در مجازات، رویکردی مشابه با ماده ۱۳ دارد. تمایز اصلی در بستر وقوع جرم است؛ ماده ۱۳ عام تر بوده و شامل هرگونه سوءاستفاده رایانه ای می شود، در حالی که ماده ۶۷ به مبادلات تجاری الکترونیکی اختصاص دارد.

درک تمایز میان ماده ۱۳ قانون جرایم رایانه ای و ماده ۶۷ قانون تجارت الکترونیک برای تعیین صحیح صلاحیت و مجازات جرم کلاهبرداری اینترنتی از اهمیت بسزایی برخوردار است، چرا که یکی عام و دیگری ناظر بر بستر خاص مبادلات الکترونیکی است.

گستره ی کلاهبرداری اینترنتی: شناخت انواع رایج با مثال

کلاهبرداران اینترنتی با توجه به پیشرفت تکنولوژی و افزایش آگاهی کاربران، همواره در حال ابداع روش های جدیدی برای فریب و سوءاستفاده هستند. شناخت این انواع کلاهبرداری اینترنتی به شما کمک می کند تا با هوشیاری بیشتری در فضای مجازی حضور یابید و از قربانی شدن جلوگیری کنید.

فیشینگ (Phishing)

فیشینگ یکی از رایج ترین انواع کلاهبرداری اینترنتی است که در آن کلاهبردار تلاش می کند تا با ایجاد صفحات و لینک های جعلی که ظاهری کاملاً مشابه با وب سایت های اصلی بانک ها، نهادهای دولتی یا فروشگاه های معتبر دارند، اطلاعات بانکی و شخصی کاربران را سرقت کند. مثال های متداول شامل پیامک های جعلی سهام عدالت یا ابلاغیه قضایی است که کاربر را به یک سایت پرداخت جعلی هدایت می کند. در این سایت ها، پس از وارد کردن شماره کارت، رمز دوم و دیگر اطلاعات، کلاهبردار به حساب بانکی قربانی دسترسی پیدا کرده و اقدام به برداشت غیرمجاز از حساب بانکی می نماید.

اسکیمینگ (Skimming)

اسکیمینگ به کپی غیرمجاز اطلاعات کارت بانکی از طریق دستگاه های کارت خوان آلوده (اسکیمر) یا ATMهای دستکاری شده گفته می شود. اگرچه این روش از نظر فنی و حقوقی، با جرم کلاهبرداری اینترنتی که در آن عنصر فریب از طریق سامانه های رایانه ای نقش اصلی را ایفا می کند، تفاوت دارد و بیشتر به جرم سرقت داده ها نزدیک است، اما به دلیل ارتباط نزدیک با کلاهبرداری های مالی و سوءاستفاده از کارت های بانکی، اغلب در کنار آن مورد بحث قرار می گیرد. در صورت وقوع اسکیمینگ، پلیس فتا و مراجع قضایی صلاحیت رسیدگی به آن را دارند.

کلاهبرداری در فروشگاه های اینترنتی و پلتفرم های خرید و فروش آنلاین

با گسترش خرید و فروش آنلاین، کلاهبرداری هایی از قبیل عدم ارسال کالا، ارسال کالای تقلبی یا بی کیفیت، و فروش کالای ناموجود به شدت افزایش یافته است. این نوع کلاهبرداری ها در پلتفرم هایی مانند اینستاگرام و دیوار که نظارت کمتری بر آن ها وجود دارد، بسیار رایج است. کلاهبرداران با ترفندهایی نظیر دریافت بیعانه یا کل مبلغ، اما عدم تحویل کالا، به هدف خود می رسند.

جعل هویت و سوءاستفاده از حساب های کاربری

در این روش، کلاهبردار با هک کردن حساب های اجتماعی یا بانکی افراد، خود را به جای آن ها جا می زند و از دوستان یا آشنایان قربانی، درخواست وجه می کند. گاهی نیز با استفاده از اطلاعات هویتی سرقت شده، اقدام به افتتاح حساب یا انجام معاملات مالی می کند.

نرم افزارها و اپلیکیشن های جعلی (Malware/Scam Apps)

کلاهبرداران با طراحی نرم افزارها و اپلیکیشن های مخرب که معمولاً با وعده های فریبنده (مانند افزایش سرعت گوشی، بازی های جذاب یا برنامه های پرداخت کاربردی) به کاربران عرضه می شوند، آن ها را به دانلود و نصب برنامه های مخرب ترغیب می کنند. این برنامه ها پس از نصب، به اطلاعات شخصی و بانکی کاربر دسترسی پیدا کرده و آن ها را به سرقت می برند.

رسیدسازهای جعلی

ابزارهایی وجود دارند که قابلیت ساخت رسیدهای پرداخت دروغین را فراهم می کنند. کلاهبرداران از این رسیدهای جعلی در معاملات حضوری یا آنلاین که نیاز به واریز کارت به کارت دارند، استفاده می کنند و با نمایش رسید ساختگی، وانمود می کنند که وجه را واریز کرده اند، در حالی که هیچ مبلغی به حساب فروشنده واریز نشده است.

وعده های فریبنده و سرمایه گذاری های کاذب

این نوع کلاهبرداری بر پایه وعده های سودهای نامتعارف و غیرواقعی استوار است. کلاهبرداران افراد را به سرمایه گذاری در طرح های واهی (مانند رمزارزهای تقلبی، بورس های جعلی یا طرح های پانزی) ترغیب می کنند. پس از دریافت مبالغ هنگفت، کلاهبرداران ناپدید می شوند و تمامی سرمایه قربانیان از بین می رود.

کلاهبرداری از طریق پیامک و تماس تلفنی (Smishing & Vishing)

این شیوه شامل ارسال پیامک های حاوی لینک های آلوده (Smishing) یا تماس های تلفنی جعلی (Vishing) است. در این روش، کلاهبردار خود را به جای سازمان های دولتی (مانند پلیس، دادگستری، ثبت احوال) یا بانک ها معرفی کرده و با درخواست اطلاعات شخصی یا هدایت کاربر به لینک های مخرب، اقدام به فریب و سرقت اطلاعات می کند.

چه کنیم؟ نحوه شکایت و پیگیری از طریق پلیس فتا و مراجع قضایی

در مواجهه با جرم کلاهبرداری اینترنتی، اقدام به موقع و صحیح، شانس پیگیری و بازگشت حقوق از دست رفته را به طرز چشمگیری افزایش می دهد. این بخش به تفصیل نحوه شکایت از کلاهبرداری اینترنتی و پیگیری آن از طریق پلیس فتا و مراجع قضایی را شرح می دهد.

اقدامات فوری پس از اطلاع از کلاهبرداری

پس از اطلاع از وقوع کلاهبرداری اینترنتی، حفظ آرامش و انجام اقدامات اولیه زیر از اهمیت بالایی برخوردار است:

1. جمع آوری کلیه مستندات و مدارک: این مدارک شامل اسکرین شات ها از مکالمات، آگهی ها، صفحات وب سایت های جعلی، فیش های واریزی، شماره حساب ها و کارت های کلاهبردار، آدرس وب سایت، شماره تلفن و تمامی اطلاعات تماس، تاریخ و ساعت دقیق وقوع جرم است.
2. عدم پاک کردن هیچ گونه مدرکی: حتی اگر به نظر بی اهمیت برسند، ممکن است در مراحل پیگیری پرونده حیاتی باشند.
3. مسدود کردن حساب بانکی قربانی: در صورتی که اطلاعات بانکی شما لو رفته است، بلافاصله با بانک خود تماس گرفته و درخواست مسدود کردن کارت و حساب را بدهید تا از برداشت های غیرمجاز بیشتر جلوگیری شود.
4. اعلام به بانک صادرکننده کارت: اگر کارت بانکی شما درگیر شده، حتماً موضوع را به بانک اطلاع دهید تا اقدامات لازم برای ردیابی تراکنش ها انجام گیرد.

شکایت از طریق پلیس فتا (گام اول و حیاتی)

پلیس فتا، به عنوان نهاد متولی جرایم سایبری در ایران، اولین مرجع رسمی است که باید برای شکایت از کلاهبرداری اینترنتی به آن مراجعه کنید. دو روش اصلی برای ثبت شکایت وجود دارد:

روش آنلاین

سامانه ارتباطات مردمی پلیس فتا به آدرس www.cyberpolice.ir، امکان ثبت گزارش آنلاین را برای شهروندان فراهم کرده است.

1. پس از ورود به وب سایت، به بخش خدمات الکترونیک یا گزارش مردمی مراجعه کنید.
2. فرم مربوط به شکایت از جرائم سایبری را با دقت تکمیل کنید.
3. تمامی مدارک جمع آوری شده (اسکرین شات ها، فیش ها و غیره) را به صورت فایل های پیوست بارگذاری کنید.
4. اهمیت دقت و جزئیات در ثبت گزارش بسیار زیاد است؛ هر چه اطلاعات کامل تر باشد، روند پیگیری سریع تر و موثرتر خواهد بود. پس از ثبت، پلیس فتا با شما تماس خواهد گرفت.

روش حضوری

در صورت تمایل یا پیچیدگی پرونده، می توانید با در دست داشتن کلیه مستندات و مدارک، به نزدیک ترین مرکز پلیس فتا در شهر خود مراجعه کرده و شکایت خود را به صورت حضوری ثبت نمایید. کارشناسان پلیس فتا راهنمایی های لازم را ارائه خواهند داد.

مراحل قضایی (بعد از پلیس فتا)

پس از ثبت شکایت در پلیس فتا، پرونده مسیر قضایی خود را طی می کند:

تنظیم شکواییه

شکواییه، سند رسمی آغاز پیگیری کیفری است. شما می توانید شکواییه را با کمک وکیل جرایم رایانه ای یا شخصاً تنظیم کنید. شکواییه باید شامل توضیح دقیق وقایع، زمان و مکان وقوع جرم، میزان خسارت وارده و در صورت امکان، مشخصات کلاهبردار باشد. تمامی مستندات باید ضمیمه شکواییه شوند.

ثبت شکواییه در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی

شکواییه تنظیم شده را می بایست در یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت سیستمی کنید. پس از ثبت، یک کد پیگیری دریافت خواهید کرد که برای پیگیری پرونده در مراجع قضایی ضروری است.

دادسرای جرایم رایانه ای

پرونده پس از ثبت، به دادسرای جرایم رایانه ای ارجاع داده می شود. نقش دادسرا در رسیدگی اولیه، انجام تحقیقات مقدماتی و ارجاع موضوع به پلیس فتا برای تحقیقات تخصصی و فنی بیشتر است. شما باید به صورت مستمر پرونده خود را در دادسرا پیگیری کرده و با بازپرس پرونده همکاری کامل داشته باشید.

نحوه شکایت از کلاهبرداری در پلتفرم های خاص (اینستاگرام، دیوار)

کلاهبرداری هایی که در پلتفرم های محبوب مانند اینستاگرام و دیوار رخ می دهند، علاوه بر شکایت به پلیس فتا، نیازمند اقدامات دیگری نیز هستند:

1. گزارش تخلف در خود پلتفرم:
   • در اینستاگرام: وارد پروفایل کلاهبردار شده، روی سه نقطه بالا سمت راست کلیک کرده و گزینه گزارش (Report) و سپس این حساب کاربری را گزارش دهید (Report Account) را انتخاب کنید. مشکل خود (مانند کلاهبرداری، اسپم) را مشخص کنید.
   • در دیوار: در آگهی مورد نظر، گزینه گزارش آگهی را انتخاب کرده و علت تخلف (مانند کلاهبرداری) را مشخص نمایید.
2. جمع آوری مدارک: حتماً از تمامی چت ها، اطلاعات تماس فروشنده، رسیدهای واریزی و آگهی های مربوطه اسکرین شات تهیه کنید.
3. شکایت رسمی به پلیس فتا: همانطور که قبلاً ذکر شد، گزارش به پلتفرم تنها یک مرحله اولیه است و برای پیگیری قانونی، ثبت شکایت به پلیس فتا و سپس مراجع قضایی الزامی است.

نقش و اهمیت وکیل متخصص جرایم رایانه ای

با توجه به پیچیدگی های فنی و حقوقی جرایم سایبری، بهره گیری از وکیل متخصص جرایم رایانه ای می تواند نقش بسیار مهمی در روند پیگیری پرونده داشته باشد. یک وکیل با تجربه می تواند:

• به افزایش سرعت و دقت در پیگیری پرونده کمک کند.
• در جمع آوری و تنظیم مستندات حقوقی شما را یاری رساند.
• مشاوره های لازم در مورد بهترین مسیر حقوقی و دفاع از حقوق موکل در مراجع قضایی را ارائه دهد.
• با مواجهه با پیچیدگی های فنی و حقوقی پرونده های سایبری، شانس موفقیت شما را افزایش دهد.

مجازات و دادگاه صالح: جنبه های حقوقی و کیفری کلاهبرداری اینترنتی

یکی از مهمترین ابعاد جرم کلاهبرداری اینترنتی، اطلاع از مجازات های قانونی مترتب بر آن و همچنین تعیین دادگاه صالح برای رسیدگی به این گونه جرائم است. این آگاهی، هم برای قربانیان برای پیگیری حقوقی و هم برای عموم مردم جهت درک جدی بودن این جرائم حائز اهمیت است.

مجازات های قانونی برای جرم کلاهبرداری اینترنتی

قانون گذار ایرانی برای جرم کلاهبرداری اینترنتی، بسته به بستر و شیوه وقوع جرم، مجازات های متفاوتی را در نظر گرفته است که عمدتاً در دو ماده قانونی اصلی تعریف شده اند:

مجازات بر اساس ماده ۱۳ قانون جرایم رایانه ای

ماده ۱۳ قانون جرایم رایانه ای (که معادل ماده ۷۴۱ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات است) مجازات کلاهبرداری اینترنتی را به شرح زیر تعیین کرده است:

1. حبس: از ۱ تا ۵ سال.
2. جزای نقدی: از بیست میلیون (۲۰,۰۰۰,۰۰۰) ریال تا یکصد میلیون (۱۰۰,۰۰۰,۰۰۰) ریال (این مبالغ ممکن است با توجه به قوانین جدید یا شاخص تورم به روزرسانی شوند).
3. امکان هر دو مجازات: قاضی می تواند با توجه به شرایط جرم، هر دو مجازات حبس و جزای نقدی را به صورت توأمان برای مرتکب اعمال کند.
4. الزام به رد مال: علاوه بر مجازات های فوق، کلاهبردار ملزم است مالی را که از طریق کلاهبرداری به دست آورده، به صاحب اصلی آن بازگرداند. این رد مال، اصلی جدایی ناپذیر در جرائم مالی نظیر کلاهبرداری است.

این ماده شامل هرگونه کلاهبرداری است که در آن از سامانه های رایانه ای یا مخابراتی برای فریب و تحصیل مال استفاده شده باشد، فارغ از اینکه بستر آن مبادلات تجاری باشد یا خیر.

مجازات بر اساس ماده ۶۷ قانون تجارت الکترونیک

ماده ۶۷ قانون تجارت الکترونیک نیز به کلاهبرداری هایی می پردازد که مشخصاً در بستر مبادلات الکترونیکی تجاری رخ می دهند و مجازات زیر را برای آن ها تعیین کرده است:

1. حبس: از ۱ تا ۳ سال.
2. جزای نقدی: معادل مال ماخوذه (یعنی میزان مالی که کلاهبرداری شده است).
3. الزام به رد مال: همانند ماده ۱۳، بازگرداندن مال به صاحب آن الزامی است.

توضیح اینکه کدام ماده در چه شرایطی اعمال می شود، به ماهیت دقیق عمل مجرمانه بستگی دارد. اگر کلاهبرداری در چارچوب یک مبادله الکترونیکی تجاری صورت گرفته باشد (مانند خرید و فروش آنلاین)، ماده ۶۷ غالباً مورد استناد قرار می گیرد. در غیر این صورت، ماده ۱۳ قانون جرایم رایانه ای حکم فرما خواهد بود.

دادگاه صالح برای رسیدگی به پرونده های کلاهبرداری اینترنتی

یکی از چالش های پیگیری پرونده های کلاهبرداری اینترنتی، تعیین دادگاه صالح است. با توجه به ماهیت غیرفیزیکی و گسترده فضای مجازی، ممکن است کلاهبردار در یک شهر، قربانی در شهری دیگر و سرورهای مورد استفاده در مکانی کاملاً متفاوت قرار داشته باشند. برای حل این ابهام، دیوان عالی کشور با صدور رأی وحدت رویه شماره ۷۲۹ مورخ ۱۳۹۱/۱۲/۱، معیاری را برای تعیین دادگاه صالح اعلام کرده است:

بر اساس رأی وحدت رویه دیوان عالی کشور، در جرائم کلاهبرداری اینترنتی و برداشت غیرمجاز از حساب بانکی، دادگاهی صالح به رسیدگی است که بانک افتتاح کننده حساب زیان دیده از بزه در حوزه آن قرار دارد. این معیار، فرایند تعیین صلاحیت را برای قربانیان تسهیل می کند و از سرگردانی آن ها بین مراجع قضایی مختلف جلوگیری می نماید.

این بدان معناست که قربانی باید شکایت خود را در دادسرا یا مراجع قضایی شهر محل استقرار بانکی که حساب بانکی وی در آنجا افتتاح شده و از آن وجه برداشت گردیده است، ثبت و پیگیری کند.

سپر دفاعی شما: راهکارهای پیشگیری از کلاهبرداری اینترنتی

بهترین راه مقابله با جرم کلاهبرداری اینترنتی، پیشگیری از وقوع آن است. با افزایش آگاهی و رعایت نکات امنیتی می توان تا حد زیادی از قربانی شدن در فضای مجازی جلوگیری کرد. این بخش به مهم ترین راهکارهای پیشگیری می پردازد که هر کاربری باید آن ها را جدی بگیرد.

احراز هویت دقیق در خریدها و معاملات آنلاین

پیش از انجام هرگونه خرید یا معامله آنلاین، از احراز هویت دقیق فروشنده یا وب سایت اطمینان حاصل کنید. به نماد اعتماد الکترونیکی (اینماد) توجه کنید و با کلیک روی آن از اعتبار آن مطمئن شوید. نظرات و بازخوردهای سایر کاربران را در مورد فروشنده یا سایت مورد نظر بررسی کنید. در صورت امکان، با فروشنده تماس تلفنی بگیرید و اطلاعات بیشتری کسب کنید. اینماد نشانه ای معتبر از قابل اعتماد بودن یک کسب و کار آنلاین است.

بررسی امنیت وب سایت ها و لینک ها

همیشه به امنیت وب سایت ها و لینک هایی که روی آن ها کلیک می کنید، دقت کنید. آدرس URL وب سایت را با دقت چک کنید و مطمئن شوید که با https:// شروع شده و دارای قفل سبز رنگ در نوار آدرس است که نشان دهنده اتصال امن است. از کلیک بر روی لینک های کوتاه شده و ناشناس در پیامک ها و ایمیل ها، به خصوص آن هایی که وعده های وسوسه انگیز می دهند، خودداری کنید. این لینک ها غالباً به صفحات فیشینگ هدایت می کنند.

استفاده از رمزهای عبور قوی و متفاوت و فعال سازی احراز هویت دو مرحله ای (2FA)

رمزهای عبور قوی (شامل حروف بزرگ و کوچک، اعداد و نمادها) و متفاوت برای هر حساب کاربری، خط دفاعی اول شما هستند. هرگز از یک رمز عبور برای چندین سرویس استفاده نکنید. همچنین، در هر پلتفرمی که امکان پذیر است، احراز هویت دو مرحله ای (2FA) را فعال کنید. این لایه امنیتی اضافی، حتی در صورت لو رفتن رمز عبور، دسترسی غیرمجاز را بسیار دشوار می سازد.

فعال سازی رمز دوم پویا برای تمامی تراکنش های بانکی

رمز دوم پویا (رمز یکبار مصرف) ابزاری حیاتی برای امنیت تراکنش های بانکی آنلاین است. با فعال سازی این قابلیت در تمامی کارت های بانکی خود، تنها با رمز یکبار مصرفی که برای هر تراکنش ارسال می شود، می توانید پرداخت را انجام دهید. این کار باعث می شود حتی در صورت سرقت اطلاعات کارت شما از طریق فیشینگ، کلاهبرداران نتوانند از آن استفاده کنند.

عدم اعتماد به پیشنهادات وسوسه انگیز و غیرمنطقی

هر پیشنهاد مالی یا معامله ای که به نظر بیش از حد خوب می آید تا واقعی باشد، احتمالاً یک کلاهبرداری است. تخفیف های نجومی، سودهای فضایی، قرعه کشی های ساختگی و وعده های ثروت یک شبه، همگی نشانه های هشداردهنده کلاهبرداری هستند. قبل از هرگونه اقدام، اعتبار چنین پیشنهاداتی را به دقت بررسی کنید.

پرهیز از پرداخت بیعانه یا واریز مستقیم وجه قبل از اطمینان کامل

در معاملات آنلاین، به خصوص در پلتفرم های خرید و فروش شخصی، هرگز قبل از اطمینان کامل از دریافت کالا یا خدمات و احراز هویت فروشنده، اقدام به پرداخت بیعانه یا واریز مستقیم وجه نکنید. سعی کنید از پرداخت های امن با واسطه (مثل پرداخت در محل) استفاده کنید یا تا زمان تحویل کالا، از پرداخت کامل اجتناب ورزید.

به روز نگه داشتن سیستم عامل، مرورگر و نرم افزارهای امنیتی

نرم افزارهای امنیتی، سیستم عامل و مرورگر وب خود را همواره به روز نگه دارید. به روزرسانی ها شامل پچ های امنیتی مهمی هستند که آسیب پذیری های نرم افزاری را برطرف می کنند و از نفوذ کلاهبرداران و بدافزارها جلوگیری می نمایند. نصب آنتی ویروس معتبر و فایروال نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.

عدم به اشتراک گذاری اطلاعات شخصی و بانکی حساس

هرگز اطلاعات شخصی و بانکی حساس خود (مانند رمز عبور، شماره کارت کامل، کد CVV2 و تاریخ انقضا) را در شبکه های اجتماعی یا در پاسخ به درخواست های ناشناس، حتی اگر به نظر از مراجع معتبر باشند، به اشتراک نگذارید. سازمان ها و بانک ها هرگز از طریق ایمیل، پیامک یا تماس تلفنی، اطلاعات حساس شما را درخواست نمی کنند.

هوشیاری در مقابل پیامک ها و ایمیل های ناشناس

با هوشیاری کامل در برابر پیامک ها و ایمیل های ناشناس که حاوی لینک یا درخواست اطلاعات هستند، عمل کنید. قبل از کلیک بر روی هر لینک، آدرس آن را با دقت بررسی کنید و از صحت فرستنده اطمینان حاصل کنید. هرگونه پیام مشکوک را نادیده بگیرید و یا به پلیس فتا گزارش دهید.

آموزش مداوم و افزایش آگاهی

کلاهبرداران همواره در حال تغییر روش های خود هستند. بنابراین، آموزش مداوم و افزایش آگاهی از جدیدترین روش های کلاهبرداری سایبری، شما را یک گام جلوتر از آن ها نگه می دارد. منابع معتبر امنیتی و وب سایت پلیس فتا را دنبال کنید تا از تهدیدات جدید مطلع شوید.

نتیجه گیری

جرم کلاهبرداری اینترنتی به عنوان یکی از چالش های اصلی فضای مجازی، نیازمند هوشیاری و دانش فراگیر از سوی شهروندان است. همانطور که تشریح شد، این جرائم اشکال گوناگونی دارند و پلیس فتا در کنار مراجع قضایی، نقش محوری در مقابله و پیگیری آن ها ایفا می کند. آگاهی از تعاریف، انواع، نحوه شکایت، مجازات ها و مهم تر از همه، راهکارهای پیشگیرانه، ستون فقرات امنیت آنلاین شما را تشکیل می دهد. با رعایت نکات امنیتی و اقدام به موقع در صورت وقوع جرم، می توانیم به ایجاد یک فضای مجازی امن تر و کاهش آسیب های ناشی از کلاهبرداری های سایبری کمک کنیم. در پرونده های پیچیده، مشاوره حقوقی تخصصی می تواند راهگشا باشد و حقوق شما را تضمین کند.