آیا لوله پلیکا برای انتقال گاز مناسب است؟

استفاده از لوله پلیکا برای انتقال گاز به هیچ عنوان مجاز، استاندارد و ایمن نیست و خطرات جانی و مالی جبران‌ناپذیری به همراه دارد. این یک خط قرمز در صنعت تاسیسات و مهندسی است. در این مقاله جامع، به صورت دقیق و فنی بررسی می‌کنیم که چرا این کار تا این حد خطرناک است، چه استانداردهایی در این زمینه وجود دارد و جایگزین‌های ایمن و صحیح کدامند چرا که درک این موضوع برای حفظ ایمنی شما و عزیزانتان ضروری است.

برای پروژه‌های لوله‌کشی گاز خود، هرگز ریسک نکنید و تنها با متخصصان مجاز و شرکت‌های معتبر که از لوله‌ها و اتصالات استاندارد (مورد تأیید شرکت ملی گاز) استفاده می‌کنند، تماس بگیرید. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد استانداردهای لوله‌کشی گاز، به مبحث ۱۷ مقررات ملی ساختمان مراجعه کنید و ایمنی را همیشه در اولویت قرار دهید.

لوله پلیکا (PVC) چیست و چرا اینقدر محبوب است؟

لوله پلیکا، نامی تجاری برای لوله‌های ساخته شده از پلیمر پلی‌وینیل کلراید (Polyvinyl Chloride) یا به اختصار PVC است. این محصول به دلیل مزایایی همچون وزن سبک، نصب آسان، مقاومت در برابر خوردگی و زنگ‌زدگی، و قیمت مناسب، به یکی از پرکاربردترین لوله‌ها در صنعت ساختمان تبدیل شده است. کاربردهای اصلی و استاندارد این لوله‌ها عبارتند از:

• شبکه‌های فاضلاب و تخلیه آب‌های سطحی: این اصلی‌ترین و رایج‌ترین کاربرد لوله پلیکا است. مقاومت آن در برابر مواد شیمیایی موجود در فاضلاب و سطح داخلی صیقلی، آن را به گزینه‌ای ایده‌آل برای این منظور تبدیل کرده است.

• سیستم‌های آبرسانی سرد: از انواع خاصی از PVC (مانند UPVC) برای انتقال آب سرد آشامیدنی استفاده می‌شود.

• غلاف کابل‌های برق و مخابرات: به عنوان یک عایق الکتریکی قوی، برای محافظت از کابل‌ها در زیر زمین یا داخل دیوارها به کار می‌رود.

به همین دلیل، کاربرد اصلی آن در سیستم‌های بدون فشار یا کم‌فشار مانند شبکه‌های فاضلاب است و همین موضوع بر روی قیمت لوله پلیکا فاضلابی و انواع دیگر آن تأثیر مستقیم دارد. محبوبیت آن در این حوزه‌ها باعث شده تا برخی به اشتباه تصور کنند که می‌توان از آن برای هر کاربردی، از جمله انتقال گاز، استفاده کرد.

چرا لوله پلیکا برای انتقال گاز یک انتخاب مرگبار است؟

استفاده از لوله PVC برای گازکشی، مانند استفاده از یک سیم برق معمولی برای کابل فشار قوی است؛ هر دو از پایه برای کاربرد مورد نظر طراحی نشده‌اند. در ادامه دلایل فنی این ممنوعیت را بررسی می‌کنیم:

۱. عدم مقاومت در برابر فشار گاز

گاز شهری با فشار قابل توجهی در لوله‌ها جریان دارد. لوله‌های پلیکا، به ویژه انواع فاضلابی، برای سیستم‌های ثقلی (بدون فشار) طراحی شده‌اند. حتی انواع “فشار قوی” آن نیز توانایی تحمل فشارهای متغیر و دائمی شبکه‌های گاز را در بلندمدت ندارند. این فشار می‌تواند باعث ترکیدگی ناگهانی لوله یا شکست در محل اتصالات شود.

۲. شکنندگی و حساسیت شدید به دما

PVC یک پلیمر ترموپلاستیک است. این یعنی رفتار آن به شدت تحت تأثیر دما قرار دارد:

• در دمای پایین (سرما): لوله پلیکا به شدت شکننده می‌شود. یک ضربه کوچک در هوای سرد زمستان می‌تواند باعث شکستن لوله و نشت فاجعه‌بار گاز شود.

• در دمای بالا (گرما): این لوله‌ها نرم شده و تغییر شکل می‌دهند. قرار گرفتن در معرض تابش آفتاب یا نزدیکی به منابع حرارتی (مانند آبگرمکن یا پکیج) می‌تواند استحکام ساختاری آن را از بین ببرد.

۳. نفوذپذیری و واکنش شیمیایی

ساختار مولکولی PVC به گونه‌ای است که مولکول‌های کوچک گاز (مانند متان) می‌توانند به مرور زمان از دیواره آن نفوذ کنند (Permeability). این پدیده باعث ایجاد نشتی‌های بسیار ریز و غیرقابل تشخیص می‌شود که در یک فضای بسته تجمع یافته و خطر انفجار را به همراه دارد. علاوه بر این، برخی ترکیبات شیمیایی موجود در گاز طبیعی (مانند هیدروکربن‌ها) می‌توانند به ساختار پلیمر PVC حمله کرده و به مرور زمان آن را تضعیف و تخریب کنند.

۴. خطر اشتعال و تولید گازهای سمی

برخلاف لوله‌های فلزی، PVC قابل اشتعال است. در صورت وقوع آتش‌سوزی در ساختمان، این لوله‌ها نه تنها شعله را منتقل می‌کنند، بلکه هنگام سوختن، گازهای بسیار سمی و خورنده کلرید هیدروژن (HCl) و دی‌اکسین‌ها را آزاد می‌کنند که از خود آتش نیز خطرناک‌تر هستند.

۵. مغایرت کامل با استانداردها و مقررات ملی

بر اساس مبحث ۱۷ مقررات ملی ساختمان ایران و استانداردهای شرکت ملی گاز ایران، استفاده از هرگونه لوله پلاستیکی (از جمله پلیکا) برای لوله‌کشی گاز در داخل ساختمان‌ها (لوله‌کشی روکار و توکار) مطلقاً ممنوع است. هرگونه اجرا با این روش غیرقانونی بوده و تأییدیه ایمنی دریافت نخواهد کرد.

خطرات واقعی و جبران‌ناپذیر استفاده از لوله پلیکا برای گاز

• نشتی خاموش و انفجار: خطرناک‌ترین سناریو، تجمع تدریجی گاز ناشی از نفوذ یا ترک‌های ریز در یک فضای بسته است. یک جرقه کوچک از کلید برق یا هر وسیله الکتریکی دیگر می‌تواند منجر به انفجاری مهیب شود.

• آتش‌سوزی‌های مهیب: نشتی گاز در مجاورت شعله، بلافاصله منجر به آتش‌سوزی می‌شود و سوختن لوله پلیکا، خود به گسترش آتش و تولید دود سمی کمک می‌کند.

• مسئولیت‌های حقوقی و کیفری سنگین: در صورت بروز حادثه، شخصی که از این روش غیر استاندارد استفاده کرده (چه مالک و چه مجری)، مسئولیت کامل قانونی، کیفری و پرداخت خسارات جانی و مالی را بر عهده خواهد داشت.

جایگزین‌های ایمن و استاندارد برای لوله‌کشی گاز

پس راه حل صحیح چیست؟ برای لوله‌کشی گاز فقط باید از مواد مورد تأیید استاندارد استفاده کرد:

1. لوله‌های فولادی: این رایج‌ترین و استانداردترین گزینه برای لوله‌کشی گاز خانگی و تجاری است. لوله‌های فولادی به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:

   • لوله‌های فولادی درزدار (API): برای لوله‌کشی‌های روکار استفاده می‌شوند.

   • لوله‌های فولادی بدون درز (مانیسمان): به دلیل استحکام بالاتر، برای لوله‌کشی‌های توکار و خطوط اصلی کاربرد دارند.

2. لوله‌های پلی اتیلن (PE): توجه: این لوله‌ها نیز پلاستیکی هستند اما با ساختار و استانداردی کاملاً متفاوت از پلیکا. از لوله‌های پلی اتیلن گازی (معمولاً به رنگ زرد با خطوط مشکی) فقط برای شبکه‌های توزیع گاز شهری در زیر زمین و خارج از ساختمان استفاده می‌شود. استفاده از این لوله‌ها در داخل ساختمان مجاز نیست.

3. لوله‌های مسی: در برخی کشورها و برای کاربردهای خاص، از لوله‌های مسی نیز استفاده می‌شود، اما در ایران برای گازکشی خانگی رایج نیست.

نتیجه‌گیری: ایمنی، خط قرمز لوله‌کشی گاز

در مهندسی و تاسیسات، هیچ چیز به اندازه ایمنی اهمیت ندارد. لوله پلیکا یک محصول عالی برای کاربردهای مشخص خود (مانند فاضلاب) است، اما استفاده از آن برای انتقال گاز یک اشتباه مهلک، غیرحرفه‌ای و غیرقانونی است. همیشه به یاد داشته باشید که سیستم لوله‌کشی گاز شریان حیاتی انرژی در خانه شماست و کوچکترین سهل‌انگاری در آن می‌تواند به فاجعه منجر شود.