کدام داروی ضد افسردگی کم عارضه تر است؟ نگاهی به نتایج یک پژوهش تازه در بریتانیا

داروهای ضدافسردگی از پرمصرف ترین داروهای روان پزشکی در جهان به شمار می آیند و میلیون ها نفر روزانه برای بهبود خلق وخو، کاهش اضطراب و کنترل نشانه های افسردگی از آن ها استفاده می کنند. با این حال، تأثیر این داروها تنها به عملکرد مغز محدود نیست و بدن نیز واکنش های گوناگونی نسبت به آن ها نشان می دهد. پژوهش تازه ای در بریتانیا برای نخستین بار به صورت جامع، عوارض جسمی ده ها نوع داروی ضدافسردگی را با یکدیگر مقایسه کرده است؛ نتایجی که می تواند دیدگاه تازه ای درباره ایمنی این داروها و نحوه انتخاب آن ها در اختیار پزشکان و بیماران قرار دهد.

جزئیات پژوهش جدید

به گزارش salembemon، پژوهشگران بریتانیایی با بررسی بیش از ۱۵۰ مطالعه بالینی و داده های مربوط به بیش از ۵۸ هزار بیمار، تلاش کردند تصویری دقیق از عوارض فیزیکی داروهای ضد افسردگی ترسیم کنند. پیش از این، بسیاری از مطالعات به طور مجزا به اثرات روانی یا بالینی این داروها پرداخته بودند، اما این تحقیق برای نخستین بار داده های گسترده را در قالبی یکپارچه تحلیل کرده است تا تفاوت ها به شکل عددی مشخص شود.

نتایج این پژوهش که در مجله ی معتبر Lancet Psychiatry منتشر شده، نشان می دهد که هر دارو به میزان متفاوتی می تواند بر وزن بدن، فشار خون، ضربان قلب، کلسترول و شاخص های متابولیکی تأثیر بگذارد. دکتر «توبی پیلینجر» از کالج کینگز لندن، نویسنده اصلی تحقیق، می گوید هدف این پژوهش رتبه بندی علمی داروها بر اساس میزان عوارضشان بوده است، نه مقایسه ی ساده یا توصیه ی مصرف.

یافته های اصلی: تفاوت میان داروهای جدید و قدیمی

در این مطالعه، مشخص شد که داروهای جدیدتر مانند مهارکننده های بازجذب سروتونین (SSRI)، از جمله زولوفت، پروزاک و فلووکسامین، در مجموع کمترین عوارض جسمی را دارند. این داروها معمولاً تغییرات اندک و موقتی در فشار خون و وزن ایجاد می کنند.

در مقابل، داروهای قدیمی تر نظیر نورتریپتیلین (از خانواده ی ضد افسردگی های سه حلقه ای) می توانند باعث افزایش قابل توجه ضربان قلب و تغییرات متابولیکی شوند. برای مثال، میانگین افزایش ضربان قلب در مصرف کنندگان نورتریپتیلین حدود ۲۰ تپش بیشتر از مصرف کنندگان داروی فلووکسامین گزارش شده است. همچنین در برخی داروها، نوسان وزن تا حدود ۲ کیلوگرم در مدت هشت هفته مشاهده شده است.

پیلینجر توضیح می دهد که این نتایج لزوماً به معنی خطرناک بودن داروهای قدیمی نیست، بلکه نشان دهنده ی اهمیت انتخاب شخصی سازی شده ی دارو برای هر بیمار است. به گفته ی او، همان دارویی که برای یک نفر مفید است، ممکن است برای دیگری باعث ناراحتی شود.

ابزار جدید برای انتخاب دارو

پژوهشگران در ادامه یک ابزار دیجیتال رایگان طراحی کرده اند که بر اساس داده های پژوهش، به پزشکان کمک می کند تا مناسب ترین دارو را با توجه به ویژگی های فیزیولوژیکی و عوارض احتمالی برای هر بیمار انتخاب کنند. این ابزار که در حال حاضر در چندین کشور مورد استفاده است، به صورت یک منوی درمانی عمل می کند و گزینه های مختلف را بر اساس تمایل بیمار به اجتناب از عوارض خاص (مانند افزایش وزن یا تپش قلب) مرتب می کند.

به گفته ی پیلینجر، هدف نهایی این پروژه آن است که بیماران بتوانند با اطلاع بیشتر، در تصمیم گیری درمانی خود نقش فعال تری داشته باشند.

دیدگاه متخصصان دیگر

دکتر «نینا کراگولیاک» از دانشگاه ایالتی اوهایو، که در این پژوهش مشارکت نداشته، معتقد است نتایج این مطالعه از چند جهت اطمینان بخش است، زیرا نشان می دهد بیشتر داروهای ضد افسردگی عوارض شدیدی ایجاد نمی کنند. او با این حال تأکید می کند که میانگین داده ها نمی تواند تجربه ی فردی هر بیمار را بازتاب دهد، و واکنش بدن انسان به دارو پیچیده تر از آن است که تنها بر اساس آمار قضاوت شود.

دکتر «دیوید هلراشتاین» از دانشگاه کلمبیا نیز در گفت وگویی افزود: بیشتر این داروها از نظر فیزیکی ایمن هستند، به ویژه نسل جدیدتر مانند SSRI ها و SNRI ها (مهارکننده های بازجذب سروتونین و نوراپی نفرین). اما در برخی بیماران خاص، ممکن است عوارض مهمی مانند تغییر در اشتها یا ضربان قلب دیده شود که باید در تجویز مد نظر قرار گیرد.

او همچنین یادآور شد که همه ی عوارض جانبی الزاماً منفی نیستند. برای نمونه، بیماری که به دلیل افسردگی وزن زیادی از دست داده است، ممکن است از دارویی که کمی افزایش وزن ایجاد می کند، سود ببرد. در چنین شرایطی، آنچه در ظاهر عارضه به نظر می رسد، می تواند بخشی از اثر درمانی مفید باشد.

محدودیت ها و نکات تکمیلی

این پژوهش با وجود گستردگی، محدودیت هایی دارد. بیشتر داده ها از آزمایش های کوتاه مدت ۸ هفته ای استخراج شده اند، در حالی که بسیاری از بیماران داروهای ضد افسردگی را برای ماه ها یا حتی سال ها مصرف می کنند. به همین دلیل، نمی توان از این نتایج برای پیش بینی دقیق عوارض بلندمدت استفاده کرد.

همچنین برخی عوارض مهم مانند کاهش میل جنسی، مشکلات گوارشی و «کندی هیجانی» (احساس بی حسی عاطفی) در این مطالعه بررسی نشده اند، در حالی که این موارد معمولاً تأثیر زیادی بر رضایت بیماران دارند. پژوهشگران پیشنهاد می کنند در مطالعات آینده، این جنبه های روانی و اجتماعی نیز در کنار داده های فیزیولوژیکی لحاظ شوند.

نتیجه گیری

پژوهش تازه ی بریتانیایی نشان می دهد که عوارض جانبی داروهای ضد افسردگی نه تنها واقعی و قابل اندازه گیری هستند، بلکه شدت و نوع آن ها به طور چشمگیری میان داروها متفاوت است. این یافته ها می توانند راه را برای درمان های دقیق تر و فردمحورتر هموار کنند.

در نهایت، متخصصان تأکید دارند که هیچ دارویی برای همه مناسب نیست و انتخاب داروی ضد افسردگی باید بر اساس شرایط جسمی، روانی و سبک زندگی هر فرد انجام شود. آگاهی از عوارض ممکن، نه برای ترسیدن، بلکه برای تصمیم گیری هوشمندانه تر است؛ چرا که هدف نهایی درمان، بازگرداندن توازن در ذهن و بدن است، نه فقط حذف نشانه های افسردگی.